Samen met bewoners eisen we dat de Nederlandse Staat zorgt voor gezonde lucht. Hiervoor zijn we naar de rechter gestapt. Er volgden 2 verschillende rechtszaken. Met de vragen en antwoorden hieronder leggen we uit hoe dat precies zit.
Milieudefensie klaagt de Staat aan, omdat die veel te weinig doet om onze lucht gezonder te maken. Luchtvervuiling is een ernstig probleem in Nederland. We leven gemiddeld 13 maanden korter door de ongezonde lucht die we elke dag inademen. Jaarlijks overlijden duizenden mensen vroegtijdig en tienduizenden mensen lijden aan ernstige chronische ziekten.
Allereerst eisen wij dat de Nederlandse Staat minimaal aan de Europese luchtkwaliteitswet voldoet. Daarnaast willen wij dat de Staat stopt met het schenden van mensenrechten. We willen dat Nederland zorgt voor écht gezonde lucht. De Europese normen zijn niet voldoende om onze gezondheid te beschermen. De normen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) komen meer in de buurt. Die zijn twee keer zo streng.
Het duurde veel te lang voordat er een datum bekend werd voor de rechtszaak, die we al in mei 2016 in gang zetten. En ondertussen was er te veel luchtvervuiling. Daarom zijn we een spoedprocedure begonnen. Dit zogenaamde 'kort geding' vond 23 augustus 2017 plaats. De rechter stelde ons volledig in het gelijk. De Staat moet snel met een plan komen en maatregelen nemen om knelpunten, plekken waar de luchtkwaliteitsnormen worden overtreden, op te lossen. Ook mag de Staat geen maatregelen nemen die nieuwe knelpunten veroorzaken.
Tegen dit laatste punt is de Staat in hoger beroep gegaan. Dat hoger beroep (in het kort geding) vond op 9 april 2018 plaats. Op 22 mei volgde de uitspraak. De rechter besloot daarin helaas in het voordeel van de Staat: de Staat mag nieuwe maatregelen nemen die de kans op overschrijdingen van de Europese wet voor luchtkwaliteit vergroten. Gelukkig staan de eerste 2 eisen nog gewoon overeind: de Staat moet zo snel mogelijk de plekken in kaart brengen waar de lucht te ongezond is (dit is inmiddels gebeurd) en moet de luchtkwaliteit op die plekken ook verbeteren.
De uitgebreide zitting van de rechtszaak (de bodemprocedure) vond uiteindelijk plaats op 14 november 2017. Daarvan volgde op 27 december 2017 een teleurstellende uitspraak. De rechter was het met ons eens dat Nederland niet voldoet aan de Europese normen voor luchtkwaliteit. Toch valt dat volgens de rechter de Staat op dit moment niet te verwijten. Nederland heeft volgens de rechter geen fouten gemaakt of op onrechtmatige manier gehandeld. Dat vinden wij onbegrijpelijk. Daarom zijn wij tegen deze uitspraak in hoger beroep gegaan. De zitting van het hoger beroep was op 18 februari 2019.
De uitspraak van het hoger beroep in de bodemprocedure volgde op 7 mei 2019. In dit laatste vonnis besloot de rechter dat Nederland wél iets te verwijten valt: de overheid moet er wel degelijk voor zorgen dat overal in het land aan de Europese wet wordt voldaan. Maar de rechter besloot ook dat de overheid, door onze rechtszaak en het winnen van het kort geding, inmiddels al genoeg maatregelen heeft gepland om de luchtkwaliteit te verbeteren. Wij vinden dat er nog veel meer moet gebeuren om onze lucht écht gezond te maken. We gaan nu in overleg met onze advocaat over onze mogelijkheden en eventuele vervolgstappen. En natuurlijk blijven we het Rijk en gemeenten aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid om te zorgen voor gezonde lucht.
Een kort geding is een spoedprocedure: de beslissing is voorlopig en de eisen moeten meteen uitvoerbaar zijn. Daarom gaat het kort geding over concrete punten. In dit kort geding is dat waar de Nederlandse Staat de Europese luchtkwaliteitswet overduidelijk overtreedt.
In een zogenaamde 'bodemprocedure' wordt de zaak tot op de bodem uitgezocht. De rechter neemt definitieve beslissingen. Onze bodemprocedure is ook een uitgebreidere rechtszaak dan het kort geding; we gaan een stap verder. We eisen dat Nederland de mensenrechten in acht neemt, met in het bijzonder het recht op gezondheid. Om gezond te zijn moet de luchtkwaliteit nog veel beter zijn dan de Europese wet voorschrijft. De richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn hiervoor leidend.
De eisen van beide rechtszaken waren verschillend. Volgens de uitspraak van het kort geding moest de Staat aan de slag met een plan om de luchtvervuiling aan te pakken op de meest vervuilde plekken. Dat plan ligt er inmiddels. De rechter in het hoger beroep van de bodemprocedure heeft gezegd het eens te zijn met de uitspraak in het kort geding. Want op het moment dat wij die rechtszaak startten was het luchtkwaliteitsbeleid niet goed genoeg. Door het kort geding heeft Nederland een nieuw plan gemaakt, en dat vindt de rechter voldoende.
Heel veel mensen hebben bijgedragen aan onze rechtszaak voor gezonde lucht. Het is een zaak voor en door mensen die te maken hebben met ongezonde lucht in hun omgeving. Jarenlang hebben vrijwilligers meegedaan aan de meetcampagne en de rechtszaak is met crowdfunding gefinancierd. Het is niet meer dan logisch dat Milieudefensie samen met een deel van deze mensen de rechtszaak voert. Daarom zijn veel mensen mede-eiser. Zij hebben de advocaat van Milieudefensie gemachtigd om namens hen te pleiten voor gezonde lucht.
Ja, dat vinden wij. Ieder mens heeft recht op goede gezondheid en recht op leven. Nederland overschrijdt op dit moment de Europese normen voor luchtkwaliteit (die op zichzelf al te slap zijn). Door het overschrijden van die normen, sterven er jaarlijks duizenden mensen en worden er tienduizenden ziek. Daarmee schendt Nederland het recht op gezondheid en leven, dus schendt de Staat mensenrechten.
Zolang de normen overschreden worden, is het duidelijk dat Nederland wettelijk gezien te weinig doet. Bovendien zijn de normen die gehaald moeten worden onvoldoende om de gezondheid te beschermen. Dus ook al worden de wettelijke normen gehaald, dan nog is de Staat niet klaar met het beschermen van de gezondheid van haar inwoners.
Er zijn veel maatregelen die de lucht gezonder kunnen maken en die de overheid bij wijze van spreken morgen al in kan voeren. Denk aan investeren in fietsen en wandelen, autoluwe stadscentra, het uitbreiden van milieuzones, verlagen van maximumsnelheden, elektrisch rijden aantrekkelijk maken, het stimuleren van thuiswerken en het verbeteren van het openbaar vervoer.
De Gezondheidsraad heeft onlangs nog eens bevestigd dat de Europese normen onze gezondheid niet voldoende beschermen. Ook bij lagere concentraties komt onze gezondheid in gevaar. Voormalig Staatssecretaris Dijksma heeft eerder aangegeven naar de advieswaarde van de Wereldgezondheidsorganisatie te willen streven. Ook de huidige Staatssecretaris van Veldhoven zegt dat zij vindt dat de lucht gezonder moet worden dan de Europese wet voorschrijft. Hierover schreef de Gezondheidsraad: “De huidige normen bieden (...) onvoldoende bescherming, zeker niet voor het ambitieniveau van de staatssecretaris om op termijn te streven naar verwaarloosbaar kleine nadelige gezondheidseffecten.”
De Europese Unie (EU) heeft wetten opgesteld waarin staat hoe goed de luchtkwaliteit moet zijn. Ze hebben normen opgesteld voor onder andere fijnstof en stikstofdioxide. De plekken waarop de Europese normen voor fijnstof en stikstofdioxide worden overschreden noemen we overschrijdingspunten.
Het RIVM berekent hoeveel fijnstof en stikstofdioxide er in de lucht zit. Dat doet ze bijvoorbeeld op basis van informatie over hoeveel verkeer ergens rijdt en hoeveel schadelijke stoffen die voertuigen uitstoten. Deze berekeningen worden gebruikt om officieel te toetsen of Nederland overal aan de normen voldoet. Ieder jaar brengt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een rapport uit waarin staat op hoeveel plekken de normen in Nederland overschreden worden (de overschrijdingspunten). Deze rapporten heeft de rechter gebruikt om haar vonnis te onderbouwen: Nederland voldoet niet overal aan de wet en moet dat zo snel mogelijk wel gaan doen.
Benieuwd hoe de luchtkwaliteit in jouw buurt is?
De overheid moet alle overschrijdingspunten aanpakken. Dat betekent dat zij zich moeten richten op de bronnen die overschrijdingen veroorzaken. Denk aan verkeer, intensieve veehouderij, industrie, scheepvaart en houtstook. Milieudefensie richt zich op de aanpak van vervuiling afkomstig van verkeer. De aanpak van de overige bronnen vinden wij ook belangrijk, maar wij voeren hier niet actief campagne op.
Woon je zelf in de buurt van een industriegebied, veehouderij, haven? Je kunt je altijd richten tot de vergunningverlener van de bedrijven die voor overlast zorgen. Vraag wat zij gaan doen om de overschrijdingen op te lossen. Meestal krijgen bedrijven hun vergunning van de gemeente of de provincie. Raadpleeg hiervoor de lobbyhandleiding.
Ervaar je overlast door houtrook? Neem hiervoor contact op met een van de organisaties die op dit onderwerp actief zijn.
Het klimaat warmt op, en toch gaan grote bedrijven gewoon door met vervuilen. Maar... er is goed nieuws. Onze klimaatzaken tegen Shell en ING zorgen wereldwijd voor hoop. De vervuilers kunnen gestopt worden!
