Bedrijven mogen niet langer onbeperkt broeikasgassen uitstoten. Na de gewonnen Klimaatzaak tegen Shell was dat de enig logische conclusie. Dankzij een succesvolle campagne is dit nu een Europese richtlijn geworden. Een terugblik op dit grote succes van de klimaatbeweging.
Kort: wat is er gebeurd?
De Europese Unie heeft op 24 mei 2024 de CSDDD (Corporate Sustainability Due Diligence Directive) ingevoerd. Wij noemen het ook wel de anti-wegkijkwet. Vrij vertaald is dit een richtlijn met zorgvuldigheidseisen voor duurzaam ondernemen. Tot nu toe konden bedrijven zelf kiezen of ze wel of niet aan maatschappelijk verantwoord ondernemen deden. Vanaf nu moeten grote bedrijven aantonen dat ze geen schade toebrengen aan mensenrechten, milieu en klimaat.
En... Ze moeten hierover jaarlijks rapporteren, zo is vastgelegd in een andere richtlijn, de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). Deze 2 richtlijnen zorgen er samen voor dat bedrijven er niet meer onderuit kunnen: een beter milieu begint bij henzelf.
>Bekijk de tijdlijn
Het is fantastisch dat het gelukt is de klimaatplicht in de Europese richtlijn op te nemen, ondanks de lobby daartegen van grote vervuilers. De richtlijn zal wereldwijd positieve impact hebben. De overwinning in de Klimaatzaak tegen Shell heeft duidelijk invloed gehad op het invoeren van de klimaatplicht.
Daarnaast heeft ook het vonnis in de rechtszaak van Milieudefensie en 4 Nigeriaanse boeren tegen Shell in Nigeria een belangrijke rol gespeeld. Omdat hiermee werd bevestigd dat bedrijven verantwoordelijkheid dragen voor mensenrechtenschendingen in hun waardeketen.
De klimaatplicht binnen CSDDD en de rapportageverplichting binnen CSRD laten zien dat bedrijven verantwoordelijkheid dragen voor al hun emissies. Ze zijn verplicht om hun uitstoot in lijn met het klimaatakkoord van Parijs te verminderen.
Het begint allemaal bij het klimaatakkoord dat wordt gesloten bij de klimaattop van Parijs in 2015. Alle regeringsleiders spreken af dat de wereld niet meer dan 2 graden mag opwarmen (liefst niet meer dan 1,5 graad). En dat de CO2-uitstoot met 45% omlaag moet. Eindelijk een helder doel, waar zowel overheden als bedrijven mee aan de slag kunnen.
Milieudefensie kondigt in 2018 samen met advocaat Roger Cox een rechtszaak aan tegen Shell. De gedachte is dat ook bedrijven zich aan het klimaatakkoord van Parijs moeten houden. Klimaatzaken zijn een manier om tot een nieuwe norm te komen: want wat ons betreft geldt dit voor alle grote bedrijven.
Met 400 van de ruim 17.000 mede-eisers brengt Milieudefensie de dagvaarding voor de Klimaatzaak naar Shell.
Op 29 januari 2021 doet de rechter uitspraak in het hoger beroep in de zaak van Milieudefensie en 4 Nigeriaanse boeren tegen Shell. De rechter oordeelt dat het Nederlandse hoofdkantoor van Shell meer had moeten doen om lekkages te voorkomen. Ook moet Shell Nigeria 3 van de 4 Nigeriaanse eisers compenseren voor de olievervuiling op hun land. Voor het eerst in de geschiedenis oordeelt een rechter dat een Nederlandse multinational verantwoordelijk is voor schade veroorzaakt in het buitenland. De uitspraak maakt duidelijk dat bedrijven verantwoordelijk zijn voor hun hele waardeketen. Oftewel: bedrijven kunnen niet langer wegkijken voor de gevolgen van hun bedrijfsvoering wereldwijd. Met die conclusie vormt dit vonnis een belangrijke stap naar een zorgplicht voor grote bedrijven.
In die andere rechtszaak tegen Shell (de Klimaatzaak) bepaalt de rechter op 26 mei 2021 dat Shell zich inderdaad moet houden aan het klimaatakkoord: het oliebedrijf moet zijn CO2-uitstoot met 45% verminderen in 2030 ten opzichte van 2019, in absolute zin, in de hele keten. Shell is niet alleen verantwoordelijk voor de eigen uitstoot, maar moet van de rechter ook zijn uiterste best doen om de uitstoot te verminderen die vrijkomt bij het gebruik van Shell-producten (lees: benzine en diesel). Wereldwijd slaat dit nieuws in als een bom.
Milieudefensie sluit zich aan bij een grote coalitie van maatschappelijke organisaties die campagne voert voor een wet op Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO). Na de winst in de klimaatzaak is het voor Milieudefensie duidelijk dat deze IMVO-wet ook een klimaatplicht moet bevatten. Daarom start Milieudefensie een petitie en lanceert een korte film, die binnen korte tijd gezien wordt door ontelbaar veel CEO's en andere bestuurders. De petitie wordt uiteindelijk meer dan 40.000 keer ondertekend.
Op 6 november 2021 liepen meer dan 40.000 mensen mee met de Klimaatmars in Amsterdam. We gaven tijdens de mars een krachtig signaal: wij zijn klaar met het “bla bla bla“ van onze overheid. Wij willen een eerlijk en goed klimaatbeleid! Wij willen een Klimaatplicht voor grote vervuilers!
Niet alleen Shell, maar alle grote vervuilers moeten zich aan het klimaatakkoord van Parijs houden. Daarom stappen we rechtstreeks naar 29 grote vervuilers en vragen hen om een klimaatplan. De brief verschijnt ook in Het Financieele Dagblad met de kop ‘Deze brief verandert alles’. En dat is precies wat er gebeurt. De brief komt in talloze bestuurskamers op tafel te liggen.
Om welke bedrijven gaat het?
ABN AMRO • ABP • Aegon • Ahold Delhaize • AkzoNobel • Atradius • BAM Groep • Boskalis Westminster • BP • Dow • DSM • ExxonMobil • FrieslandCampina • ING • KLM • LyondellBasell • NN Group • PfZW • Rabobank • RWE • Schiphol • Stellantis • Tata Steel • Unilever • Uniper • Vion • Vitol • Vopak • Yara
Binnen de Europese Unie wordt ondertussen hard gewerkt aan zorgvuldigheidseisen voor duurzaam ondernemen. Deze eisen zijn geïnspireerd op internationale eisen. Milieudefensie zet zich, samen met nationale en internationale coalities in voor een zo ambitieus mogelijke richtlijn. Zodat grote bedrijven die actief zijn in Europa kunnen worden verplicht tot 'gepaste zorgvuldigheid' (due diligence). Dit betekent dat bedrijven een doorlopend proces moeten inrichten voor het herkennen van risico's op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten en het milieu. Niet alleen in hun eigen bedrijf, maar in de hele (toeleverings-)keten wereldwijd. De richtlijn wordt ook wel de 'anti-wegkijkwet' genoemd.
Om deze wet aan te laten sluiten bij het vonnis in de Klimaatzaak, zet Milieudefensie zich samen met andere organisaties er voor in om klimaateisen toe te voegen aan de wet. Naast dat bedrijven een algemene zorgplicht hebben (“due diligence”, niet-wegkijken) voor mensenrechten, wordt in de ‘anti-wegkijkwet’ nu ook expliciet opgenomen dat bedrijven een klimaatplan moeten opstellen en ook moeten uitvoeren. Dit sluit ook goed aan op de Europese Green Deal waar Eurocommissaris Frans Timmermans op dat moment hard aan werkt.
Alle 29 bedrijven die wij in januari 2022 hadden aangesproken, leveren een klimaatplan in. Die plannen laten we doorrekenen door het gerenommeerde onderzoeksbureau NCI. Het resultaat is ontluisterend: geen enkel bedrijf doet genoeg om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Waar 45% CO2-vermindering in 2030 nodig is, komen de bedrijven met hun plannen gemiddeld tot slechts 19%. Een afgang. En extra bewijs dat er snel regelgeving moet komen.
Milieudefensie stuurt de 4 grootste accountantskantoren een dringende brief: neem klimaatrisico's op in controles en rapportages. Met resultaat: kort na ontvangst van onze brief kondigden 'the Big Four' aan dat ze hun controlerende macht willen inzetten om transparanter over klimaatimpact en -risico’s te gaan rapporteren. Ook branche-organisatie NBA is het met ons eens dat het bevorderen van duurzaamheid een taak voor accountants is: "hier geen prioriteit aan geven brengt grote (financiële) risico’s voor organisaties."
Ondertussen gebeurt er nog iets belangrijks in Brussel: het Europese Parlement neemt de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) aan. Deze richtlijn voor duurzaamheidsrapportages gaat gelden voor bedrijven vanaf 250 werknemers. Voortaan moeten deze bedrijven regelmatig verslag uitbrengen over "de sociale en milieurisico’s waarmee zij worden geconfronteerd en over de impact van hun activiteiten op mens en milieu".
Nog geen 2 jaar na het Klimaatzaak-vonnis, is het dan zover: de Europese Raad stemt in met het invoeren van de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD). Hiermee is de laatste stap genomen van een jarenlang traject binnen de Europese Unie. De wet -met daarin onze klimaatplicht- wordt de komende jaren stapsgewijs ingevoerd voor Europese bedrijven met meer dan 1.000 medewerkers en meer dan 450 miljoen euro omzet wereldwijd en voor internationale bedrijven met meer dan 450 miljoen euro omzet in de Europese Unie.
Steun ons werk. Word lid van Milieudefensie.
Foto bovenin: Bij de Klimaatmars in november 2021 stond de Klimaatplicht centraal. Op de foto staan 2 steltenlopers met daarachter een groep demonstranten met een groot spandoek. Op het spandoek staat de tekst: '#Klimaatplicht voor grote vervuilers'.
Terwijl de klimaatcrisis steeds zichtbaarder wordt, laten politici en grote vervuilers het afweten. In je eentje los je dat niet op. Dankzij onze leden lukt dat wel. We hebben invloed en krijgen veel voor elkaar. Met meer leden kunnen we meer doen. Doe je mee?
