Klimaatverandering raakt ons allemaal, maar niet allemaal op dezelfde manier. Met klimaatracisme bedoelen wij dat ongelijkheid en onderdrukking een belangrijke rol spelen bij de oorzaken en de gevolgen van de klimaatcrisis.
Alleen als we ons van klimaatracisme bewust zijn, kunnen we samen bouwen aan een klimaatrechtvaardige wereld. Maar hoe zit dat dan precies? Wat hebben ongelijkheid en onderdrukking te maken met klimaatverandering? En waarom vindt Milieudefensie dat belangrijk?
Een gezonde wereld waar mensen in vrede met elkaar samenleven kan alleen als we uitgaan van gelijkheid en solidariteit. Racisme, ongelijkheid en geweld passen daar niet bij. Daar spreken we ons actief tegen uit.
Een eerlijke en duurzame samenleving vraagt om samenwerking en samen optrekken. Daarom spreken we ons samen uit tegen het plunderen van onze planeet en het uitbuiten van bepaalde groepen mensen door landen, mensen en bedrijven.
Wil je meer weten? Aan de hand van 7 vragen gaan we hier dieper op in:
Je hoort het vaak zeggen: klimaatverandering raakt ons allemaal. En dat is waar. Maar wat je minder vaak hoort, is dat de gevolgen niet voor iedereen hetzelfde zijn. Het maakt bijvoorbeeld nogal wat uit of je in een rijk land geboren bent, of in een arm land. De inwoners van arme landen hebben nu vaak al te maken met de gevolgen van de opwarming van de aarde. Bijvoorbeeld met extreme droogte, of juist met wateroverlast.
Miljoenenstad Jakarta in Indonesië wordt bijvoorbeeld bedreigd door een combinatie van zeespiegelstijging en bodemdaling. Grote delen van de stad lopen gevaar. Dat raakt de levens van 4,5 miljoen mensen. Maar zorgt ook voor miljarden euro's schade aan gebouwen en wegen.
Gebieden die al sinds mensenheugenis bewoond werden, worden door klimaatverandering ineens onbewoonbaar. Daardoor zien mensen zich gedwongen te vluchten. Wat we nu zien is nog maar het begin. Als we er niet in slagen de klimaatcrisis op te lossen, zal het aantal klimaatvluchtelingen enorm toenemen. En het onrechtvaardige is, dat de mensen die het hardst getroffen worden het minst hebben bijgedragen aan klimaatverandering.
Wij leven in een rijk land. Wij stoten per inwoner veel meer broeikasgassen uit dan de inwoners van bijvoorbeeld Indonesië. Ook wij hebben door de opwarming van de aarde de laatste jaren last van droogte. Maar de gevolgen zijn veel minder groot. Domweg omdat wij het geld en de technische mogelijkheden hebben om er iets aan te doen. Wij ervaren voornamelijk ongemak. In andere delen van de wereld staan nu al levens op het spel.
Al sinds de jaren 80 van de vorige eeuw is bij grote bedrijven bekend dat het klimaat verandert. En dat de mens daar verantwoordelijk voor is. Toch is er al die tijd bitter weinig gebeurd om dit probleem op te lossen. Sterker nog: het probleem is alleen maar groter geworden. Dat komt, omdat een relatief kleine groep rijke en machtige mensen en bedrijven er belang bij heeft dat alles zoveel mogelijk bij het oude blijft. Zij hebben er financieel belang bij dat we zo lang mogelijk doorgaan met olie, kolen en gas.
De gevolgen zijn voor ons allemaal. En vooral voor onze kinderen. Want hun toekomst is in gevaar. We zien het al overal om ons heen: de zeespiegel stijgt, planten- en diersoorten verdwijnen, bossen worden gekapt, bosbranden en extreem weer nemen toe.
Deze hele kleine groep mensen en bedrijven heeft niet alleen verreweg het meeste geld, maar ook veel meer macht dan alle andere mensen bij elkaar. Ze zijn kind aan huis bij regeringen en drukken hun stempel op het beleid. Daarom gaan de noodzakelijke veranderingen zo langzaam.
Dat klinkt misschien hopeloos, maar dat is het niet. Want als mensen in verzet komen en samenwerken, kunnen ze de wereld veranderen. Dat heeft de geschiedenis vaak genoeg bewezen. Zo veroverden vrouwen zelf hun kiesrecht en wierp zwart Zuid-Afrika het juk van de apartheid van zich af.
Misschien denk je: waar komt die vraag vandaan? Toch is het absoluut geen gekke vraag, want de klimaatcrisis en kolonialisme hebben alles met elkaar te maken. Het kolonialisme is het begin van wat we vandaag kennen als een wereldomspannende economie. Het is de overgang naar een op winst gerichte levenswijze. Onze verhouding tot de natuur veranderde compleet, want de natuur moest winst opleveren.
Klimaatverandering begon met kolonialisme en slavernij. Het is één en hetzelfde verhaal: een verhaal over hoe mensen met de natuur en hun omgeving omgaan en hoe mensen omgaan met elkaar. Een systeem dat zonder oog voor de gevolgen op grote schaal hulpbronnen opgebruikt en mensen uitbuit. En dat naadloos overging in het kapitalisme waarin we nu leven.
Maar het gaat nog verder. Want klimaatverandering treft vooral mensen die er het minst verantwoordelijk voor zijn. En laten dat nu net de mensen zijn die leven in de voormalige koloniën. Humanitaire rampen dreigen daar al. Rampen die kunnen worden afgewend als het rijke noorden zijn verantwoordelijkheid zou nemen. Maar dat gebeurt niet of nauwelijks, omdat de gevolgen op dit moment vooral de 'anderen' op het zuidelijk halfrond treft. Een ver-van-mijn-bed-show die terecht klimaatracisme wordt genoemd.
En zijn wij niet eigenlijk de toekomst aan het koloniseren? Want wij, de generaties die nu leven, leven alsof de natuur oneindig is. Maar dat is natuurlijk niet zo. Volgende generaties betalen daar uiteindelijk de prijs voor. Onze kinderen. Hun toekomst wordt vandaag opgebruikt.
Je zou kunnen zeggen dat we onze manier van omgaan met de natuur en met elkaar moeten dekoloniseren. Als grote banken en bedrijven uit rijke landen de oorspronkelijke volken verdringen om palmolieplantages aan te leggen, is dat een vorm van kolonialisme. Dat gebeurt willens en wetens. Ten koste van de natuur en van de mensen die daarvan afhankelijk zijn. Daarom verzetten wij ons daartegen.
We beschreven eerder hoe het rijke noorden zijn verantwoordelijkheid niet of nauwelijks neemt. Daardoor worden mensen op het zuidelijk halfrond nu al getroffen door klimaatverandering. Bijvoorbeeld door overstromingen of juist door extreme droogte. Terwijl zij daar zelf nagenoeg niets aan hebben bijgedragen. Dat is niet alleen heel onrechtvaardig, maar kun je gerust (klimaat)racisme noemen. Want de gevolgen zijn voor 'anderen' die ver weg leven en 'anders' zijn dan wij. Daarom voelen wij ons er kennelijk niet verantwoordelijk voor. Terwijl wij juist wel hebben bijgedragen aan de opwarming van de aarde, en dat nog steeds doen.
Ook grote bedrijven en banken gedragen zich vaak op dezelfde manier, als het bijvoorbeeld om oorspronkelijke volken gaat. Onze eigen grootbanken financieren bijvoorbeeld de sloop van regenwoud voor de aanleg van palmolieplantages. Dat de oorspronkelijke bewoners van dat regenwoud verdreven en soms vermoord worden, is kennelijk niet belangrijk.
Shell gedraagt zich in Nigeria heel anders dan in Nederland. Hier voldoen alle pijpleidingen keurig aan de regels, maar in Nigeria is dat kennelijk minder belangrijk. Door slecht onderhoud lekken oude, roestige oliepijpleidingen op grote schaal. Daardoor worden vissers en boeren in hun bestaan bedreigd en gaan inwoners van de Nigerdelta veel eerder dood door de vervuiling. Dan zijn de levens van mensen duidelijk minder belangrijk dan de winst. Ook dat kun je gerust racisme noemen.
Racisme heeft geen plek op deze wereld. En al helemaal niet in een eerlijke en duurzame wereld. Daarom spreken wij ons actief uit tegen racisme. Dat doen we in 2022 tijdens 2 demonstraties:
Door klimaatverandering is de kloof tussen de rijkste en de armste economieën groter geworden. Dat is al sinds de jaren 60 zo. In koelere landen is de opwarming nu nog gunstig. In deze landen heeft klimaatverandering de economie juist gestimuleerd. Het heeft ze richting een ideale temperatuur gebracht, waar de gewassen goed groeien en mensen gezond kunnen zijn. Tropische landen daarentegen hebben al een temperatuur die de economie schaadt. Door de opwarming groeien gewassen nog minder goed en hebben mensen meer kans op gezondheidsproblemen.
Vooral als je dat over langere tijd bekijkt, zijn de gevolgen groot. De Indiase economie is bijvoorbeeld 31% kleiner dan ze zonder klimaatverandering zou zijn geweest.
Dit soort ongelijkheid heeft vooral te maken met waar we toevallig geboren worden. Miljoenen mensen overal op de wereld hebben te maken met allerlei vormen van ongelijkheid, vaak een combinatie van ongelijkheden. Vanwege hun leeftijd, etniciteit, gender, religie, fysieke en mentale vermogen, seksualiteit en gender identiteit, rijkdom en vanwege andere diversiteitskenmerken. In veel gevallen vergroot en verergert klimaatverandering deze vormen van ongelijkheid.
Een paar voorbeelden:
In Kenia heeft de helft van de bevolking op het platteland geen toegang tot schoon drinkwater. Meestal zijn het vrouwen, moeders en dochters, die water halen. Dat is zwaar en tijdrovend werk, waardoor andere activiteiten en school erbij inschieten. Door klimaatverandering moeten ze bovendien steeds grotere afstanden afleggen. In Nederland kunnen mensen met een laag inkomen die in een koophuis wonen zich vaak geen opstalverzekering permitteren. Zo'n verzekering verzekert schade van bijvoorbeeld brand, wateroverlast en storm. Die risico's worden juist groter door klimaatverandering.
Volgens een rapport uit 2020 staat een reeks van mensenrechten op Nederlandse Caribische eilanden onder druk door klimaatverandering. Vooral de mensenrechten van arme mensen, vrouwen, inheemse ouderen en kinderen worden bedreigd door extreem weer. Volgens datzelfde rapport heeft klimaatverandering in Nederland waarschijnlijk een extra groot effect op mensen met lagere inkomens, lagere opleidingsniveaus en met een migratieachtergrond.
In je eentje kun je de klimaatcrisis niet stoppen. Natuurlijk, je kunt duurzamer gaan leven. Bijvoorbeeld door minder vlees te eten en veel vaker de trein en de fiets te pakken. Dat is belangrijk, maar niet genoeg om de klimaatcrisis op te lossen. Dat komt omdat de hele maatschappij en economie om ons heen is ingericht op verspilling en uitbuiting van de natuur en van mensen. Alleen als we dat systeem veranderen, pakken we de problemen bij de wortel aan.
Samen kunnen we dat. Want het systeem waarin we nu leven is door mensen gemaakt. Dus kunnen mensen dit systeem ook veranderen en zorgen voor iets beters.
Samen zijn we sterker dan treuzelende politici en grote bedrijven. Samen zorgen we dat de mensen die het hardst geraakt worden door klimaatverandering, onderdrukking, uitbuiting en ongelijkheid ook hier gehoord worden. Ook als de politiek en grote bedrijven hen liever niet horen. Zodat we niet alleen onze vervuiling in Nederland aanpakken, maar ook onze vervuiling en uitbuiting in het vaak verre buitenland.
We schreven in het begin van dit verhaal al dat wij racisme, ongelijkheid en geweld afwijzen en dat het geen plek heeft in de wereld die wij nastreven. Een eerlijke en duurzame samenleving kiest altijd voor mensen boven winst en behandelt ieder mens gelijk. We hebben maar 1 aarde en die is van ons allemaal: van alle mensen die nu leven en van alle mensen die nog na ons komen.
Daarom kan klimaatbeleid niet zonder rechtvaardigheid. En daarom verzetten wij ons tegen het plunderen van onze planeet en het uitbuiten van mensen. En daarom ook, hebben we oog voor verschillende vormen van ongelijkheid. Hoe die voor mensen uitpakken en door klimaatverandering verergerd worden.
Wij kiezen voor klimaatrechtvaardigheid. Voor ons zijn de klimaatstrijd en de strijd tegen racisme, de achterstelling van vrouwen en andere groepen in de samenleving nauw met elkaar verbonden. Daarom werken we samen met andere organisaties en bewegingen, ook als die niet direct met klimaat bezig zijn. En spreken we ons uit. En we hopen dat jij meedoet, want we hebben iedereen nodig om klimaatverandering te stoppen.
Zijn we zelf dan zo perfect? Nee, bij lange na niet. Onze medewerkers en onze beweging zijn bijvoorbeeld nog lang geen afspiegeling van de samenleving. Dus niet iedereen zal zich daar al thuis voelen. In onze communicatie maken we ook nog fouten en stoten we mensen onbedoeld misschien soms tegen het hoofd. Daar zijn we ons bewust van. En daar werken we aan. Heb jij tips voor ons? Is je iets opgevallen? Laat het ons dan vooral weten.
Iedereen wil zijn kinderen beschermen. Dat is overal op aarde zo. We gunnen onze kinderen allemaal een mooie toekomst, zonder gevaarlijke klimaatverandering. En dat kan ook. Als we samenwerken, kunnen we een andere economie en samenleving opbouwen waarin iedereen gelijke kansen en mogelijkheden heeft. Doe je mee?
