Op 1, 3, 15 en 17 december 2020 stonden we tegenover Shell in de rechtbank. Onze eis: dat er een einde komt aan de gevaarlijke klimaatverandering veroorzaakt door Shell. En dat Shell zijn plannen in lijn brengt met het klimaatakkoord van Parijs. Op deze pagina lees je het hele live verslag dat we gaven vanuit de rechtbank.
Onze eis in deze rechtszaak is: Dat Shell moet stoppen met het veroorzaken van gevaarlijke klimaatverandering. Concreet: Dat Shell zijn uitstoot in 2030 met 45% verminderd heeft ten opzichte van 2019.
Vanaf 16:00
Volg hier live de uitspraak van de Klimaatzaak van Milieudefensie tegen Shell.
18:40 uur: Einde
De rechter deelt mede: de rechter doet op 26 mei 2021 om 15:00 uur uitspraak in deze zaak.
18:35 uur:
Shell heeft geen laatste woorden.
18:30 uur:
Bijzonder: Namens Milieudefensie voert niet de advocaat (Roger Cox), maar Anne Chatrou, de voorzitter van JMA (Jongeren Milieu Actief) het woord. Dit is haar hele speech:
Ik wil een toekomst
Ik wil een kind, ik wil een carrière, een tuin, een gezin
Ik wil kunnen proeven van echt schone lucht
Maar de rijken die vluchten, die boeken een vlucht
En het kan anders, ik weet dat het kan
Met geloof en een wil en een wet en een plan
Ik wil een toekomst, en jij wil het ook
Dat is de tekst van een lied dat begin dit jaar viraal ging.
Vandaag sta ik hier, omdat ik niet anders kan.
Als jongere wil je je niet druk maken over gevaarlijke klimaatverandering.
Maar ik heb geen keus.
Wij hebben geen keus, want de waarheid is dat klimaatverandering onlosmakelijk verbonden is met onze toekomst.
Jongeren hebben de toekomst, wordt vaak gezegd.
Maar wat hebben we bitter weinig over die toekomst te zeggen.
Beslissingen worden vaak vóór ons genomen.
Ook de beslissingen die hier in de rechtbank worden genomen bepalen
hoe de wereld van morgen er uit gaat zien.
De vraag die in deze zaak steeds opnieuw wordt gesteld is:
wie heeft welke verantwoordelijkheid?
Soms lijkt het alsof mijn eigen verantwoordelijkheid gelijk is aan die van Shell.
Shell stelt zelfs dat mijn verantwoordelijkheid groter is dan die van Shell.
Shell een wereldwijd opererend miljardenbedrijf.
Maar ik dóe al mee, ik doé al mijn best.
En ik heb niet dezelfde toegang tot overheden, investeerders en lobby-organisaties.
Wij jongeren hebben dat alles niet.
Wat we wél hebben is een enorm besef van urgentie, van haast, van nu…of nooit.
Dáárom zij we overal op de wereld massaal de straat op gegaan.
En door Corona is ook dát steeds moeilijker geworden.
Nu is het moment.
De beslissingen en daden in dit decennium bepalen onze toekomst.
En die toekomst ziet er een stuk rooskleuriger uit als Shell écht mee gaat doen.
Een leefbare wereld in de toekomst is afhankelijk van het beleid van Shell vandaag.
Ik sta hier namens die miljoenen jongeren die in Nederland, in Europa en overal op de wereld zij aan zij stonden tijdens de klimaatstakingen.
Namens de kinderen die nog niet zijn geboren.
Zodat wij een toekomst hebben om naar uit te kijken.
Om blij van te worden, om trots op te zijn.
Ik sta hier zodat we een toekomst hébben.
Dank u wel.
--- 18:30-18:40 Slotpleidooien van Milieudefensie en Shell ---
18:00-18:30 uur: Pauze
--- 17:10-18:00 Tweede termijn van Shell ---
18:00 uur:
Het is zeer onomstreden dat CCS nodig is om de klimaatdoelen te halen, merkt Shell nog op.
17:45 uur:
Shell komt nog terug op een andere vraag die de rechter eerder stelde. Het aandeel van scope 3 in het ETS-systeem is niet goed in kaart te brengen, vindt Shell.
Milieudefensie reageert: Er is een inschatting te maken op basis van olie en gas dat Shell verkoopt aan de industrie en in tankstations. Hieruit blijkt dat dit aandeel in Europa relatief klein is.
17:45 uur:
Shell blijft erbij dat gas een transitiebrandstof is: zeker tot 2030 blijft gas een belangrijke energiebron, en het is schoner dan steenkool. Shell ziet wel dat dit niet het eindpunt is.
17:30 uur:
Ook de investeringen van Shell in gas en olie zijn minder groot dan Milieudefensie stelt. De transitie is gaande, ook bij Shell. Shell heeft plannen om 25% in alternatieve (schone) technieken te investeren. Aldus de advocaat van Shell.
Hierop reageert Milieudefensie: Shell schuift allerlei investeringen onder die 25%. Daar behoren bijvoorbeeld ook investeringen onder als elektriciteitscentrales die op gas draaien, tankstations en marketing. Shell probeert continu door bepaalde termen een ander beeld te creëren van hun zogenaamde schone investeringen.
17:20 uur:
Shell zegt dat Milieudefensie gedateerde informatie gebruikt over Shell. In 2030 zal Shell's CO2-uitstoot niet met 38% zijn gestegen, zoals Milieudefensie laat zien in de grafiek. In 2019 is het hoogtepunt geweest van olieproductie. Hierna zou het zomaar kunnen dat de productie van Shell omlaag gaat.
Hierop reageert Milieudefensie: in april 2020 is door Follow This (een aandeelhoudersgroep die Shell wil houden aan de klimaatdoelen van het Parijs Akkoord) een resolutie ingediend, waarin de 38% reductie wordt genoemd. Shell heeft dat toen niet betwist.
17:15 uur:
De advocaat van Shell stelt dat alle uitstoot en alle investeringen die Milieudefensie aanhaalt niet de uitstoot en investeringen zijn van het hoofdkantoor van Shell. Het hoofdkantoor verkoopt zelf geen olie of gas.
17:10 uur:
Shell reageert op de eerdere vraag van de rechter: Iedereen is een non-party stakeholder van het Klimaatakkoord van Parijs. Shell zegt dat de opstellers van dit document daar Shell ook onder rekenen. Shell toont goede wil, maar kan niet (rechterlijk) verantwoordelijk worden gesteld.
Milieudefensie reageert: Dus Shell ziet zichzelf als een non-party stakeholder en voelt zich aangespoord om mee te doen met het Klimaatakkoord van Parijs.
--- 17:10-18:00 Tweede termijn van Shell ---
16:40-17:10: Pauze
---15:15-16:40 Tweede termijn van Milieudefensie ---
16:40 uur:
Onze advocaat zegt: Een bedrijf als Shell kan zich niet beroepen op een lakse overheid. Het is duidelijk wat te doen om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Het produceren van olie en gas staat dit in de weg. Omdat Shell zich niet kan verschuilen achter de overheid en zelf verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn CO2-uitsoot, stappen we naar de rechter.
16:30 uur:
Milieudefensie verwerpt deze 3 argumenten van Shell:
1. Er bestaan meerdere oplossingen en die zijn nodig op stelselniveau met beleid van overheid
2. De rechter kan niet beslissen over de eis van Milieudefensie, want dan gaat de rechter op de stoel van de overheid zitten
3. Als de rechter zich hier wel over uitspreekt ontstaat er rechtsonzekerheid voor Shell
16:10 uur:
Milieudefensie zegt: Met het ETS-systeem (Europese emissiehandel) worden de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs nu nog niet gehaald. Het systeem is 'zo lek als een mandje'. Daarnaast heeft het ETS geen vrijwarende werking: er zijn nog allerlei andere systemen, vergunningenstelsels en regelingen nodig om de klimaatdoelstellingen te halen. Shell kan zich dan ook niet achter het huidige ETS verschuilen.
16:05 uur:
Shell is geen kleine speler op de markt. Het produceert 2% van het wereldwijde aanbod in olie en gas. Dat is een groot aandeel. Daarnaast is Shell ook een grote inkoper van olie, die het bedrijf vervolgens verwerkt in eigen raffinaderijen.
Het bestuur van Shell dat opereert vanuit het hoofdkantoor in Nederland beslist over het wereldwijde beleid. In de governance code van de Shell's sector staat dat er verantwoordelijkheid genomen moet worden over zaken als milieu en mensenrechten. Zowel wat betreft jezelf als over hetgeen waar je controle over hebt.
15:55 uur:
Nog even ter verduidelijking over de klimaatwetenschap: Er zit een vertraging in de opwarming van de aarde. Zo'n 30 - 40 jaar. Dus de opwarming die nu merkbaar is, is het gevolg van de uitstoot tot 1980. De opwarming die nog gaat komen het volgende decennium is het gevolg van CO2 die al is uitgestoten. Om nog onder een opwarming van 1,5 graad te kunnen blijven moet de CO2-uitstoot drastisch omlaag, met 45% in 2030. Uitstel is niet meer mogelijk. Dit wil Milieudefensie niet alleen, maar de hele wereldgemeenschap is het hierover eens. Zie bijvoorbeeld de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs.
15:50 uur:
Onze advocaat: Shell wil doorgaan met business as usual. Dit terwijl alles en iedereen juist graag wil verduurzamen. Landen, organisaties, bedrijven, mensen: iedereen ziet het belang van een leefbare aarde en dus het verminderen van CO2-uitstoot. Behalve Shell en andere bedrijven die olie, kolen en gas produceren.
15:45 uur:
Verschillende ecosystemen zijn met elkaar verbonden. Bossen, zeeën, ijskappen zijn allemaal onderling verbonden en zijn onderdeel van het klimaatsysteem. Shell trekt deze systemen onterecht uit elkaar. En het risico op een onomkeerbaar kantelpunt in het klimaat wordt naarmate de tijd (en CO2-uitstoot) vordert, steeds groter.
15:40 uur:
Shell lijkt te beweren dat het wel meevalt met de gevolgen van klimaatverandering en we ons wel kunnen aanpassen. Maar de klimaatwetenschap van het IPCC en de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs bewijzen anders. Milieudefensie baseert zich op de meest recente klimaatwetenschap, waarin de nadruk ligt op een maximale mondiale opwarming van 1,5 graad.
15:25 uur:
Shell doet onterecht voorkomen dat eerst de kolen productie uitgefaseerd zou moeten worden en daarna pas de olie en gas. De sectoren kunnen niet naar elkaar kunnen blijven wijzen. Het vervangen van kolen door gas in China is dan ook geen goed argument. Gas is niet een transitiebrandstof, zoals Shell stelt. We moeten direct overstappen op duurzame energie. Leidend is hierbij het maximale koolstofbudget dat we hebben om in 2050 op netto 0 CO2-uitstoot te komen.
15:20 uur:
Onze advocaat Roger Cox: Shell stelt dat zijn scope 3 uitstoot, de scope 1 en 2 uitstoot van anderen is. Dat klopt. En daarom heeft Shell ook zo'n grote verantwoordelijkheid. Verduurzaming van Shell zal dus ook grote impact hebben. De investeringen van Shell hebben daarnaast ook impact op de investeringen van andere fossiele bedrijven.
---15:15-16:40 Tweede termijn van Milieudefensie ---
14:25 - 15:15: Pauze
---13:40-14:25 Vragen van de rechtbank ---
14:25 uur:
Vraag aan Milieudefensie: Graag reactie op de stelling van Shell dat Milieudefensie geen belang heeft bij de eis.
Antwoord Milieudefensie: Hier komen we later op terug.
14:23 uur:
Vraag aan Milieudefensie: Klopt het verweer van Shell dat de eis van Milieudefensie bestaande regelgeving van het ETS doorkruist? En zullen de regels in het nieuwe ETS van 2021 gaan voldoen aan de klimaatdoelstellingen van Parijs?
Antwoord Milieudefensie: Hier komen we later op terug.
14:20 uur:
Vraag van de rechter aan Shell: Wat is het percentage van Shell's uitstoot ten opzichte van het het percentage van Shell's uitstoot dat onder het ETS systeem valt? Met name de uitstoot van scope 3 is hierin relevant, omdat die uitstoot verreweg het grootst is.
Antwoord van Shell: Hier komen we nog nader op terug.
14:15 uur:
Vraag van de rechter aan Shell: Kloppen de feitelijke cijfers die Milieudefensie aandraagt van huidige en toekomstige investeringen van Shell in olie en gas?
Antwoord van Shell: Komen we later op terug.
14:10 uur:
Vraag van de rechter aan Shell: Graag een reactie op een aantal grafiekjes uit het pleidooi van Milieudefensie. Klopt het bijvoorbeeld dat Shell's CO2-uitstoot met 38% zal stijgen in 2030, zoals Milieudefensie stelt?
Antwoord: Daar komen we later op terug. Korte reactie: Milieudefensie vergelijkt onterecht de benodigde CO2-uitstootreductie van de wereld met die van Shell. Die vergelijking is niet 1 op 1 te maken.
14:05 uur:
Vraag aan Shell: Zijn er een bewezen technologieën om voldoende CO2 op te vangen en op te slaan? En zijn deze op tijd beschikbaar?
Antwoord van Shell: Ja. Biomassa als duurzame energiebron is bewezen, ook CCS is er al. En ook technieken zoals isolatie van huizen kan al worden toegepast. Dit is geen rocket science. En het is aan beleidsmakers (de overheid) om deze technieken in te zetten.
Reactie Milieudefensie: onze eis is erop gericht om niet op nog niet bestaande technologieën te hoeven vertrouwen. Want dat zou een veel te grote gok zijn. Dat doet Shell echter wel.
13:55 uur:
Vraag van de rechter aan Milieudefensie: Graag een toelichting op alle verschillende vormen van negatieve emissies.
Antwoord van Milieudefensie: Met CCS worden emissies afgevangen voordat ze in de atmosfeer komen. Dit zien wij niet als negatieve emissies. Als Shell hier gebruik van maakt, past dit binnen onze vorderingen. Nature based oplossingen zijn iets anders. Het zijn emissies in de atmosfeer die weer worden opgenomen door bijvoorbeeld bossen. Negatieve emissies zijn weer anders: het gaat daarbij om CO2-uitstoot, die pas (veel) later door toekomstige (nog niet bestaande) technologieën uit de lucht wordt gehaald en opgeslagen.
13:50 uur:
Vraag van de rechter aan Milieudefensie: Graag een reactie op de stelling van Shell dat de kantelpunten in het klimaat door Milieudefensie niet juist worden weergegeven.
Antwoord van Milieudefensie: Staat in onze repliek, komt nog aan de orde. We hebben de klimaatwetenschap op de juist manier gebruikt in onze pleidooien.
13:45 uur:
Vraag van de rechter aan Shell: Ziet Shell zich als non-party stakeholder van het Klimaatakkoord van Parijs ? Zo ja, hoe merken we dat aan Shell? Zo nee, graag een toelichting.
Antwoord van Shell: Hier komen we graag later op terug.
---13:40-14:25 Vragen van de rechtbank ---
12:40 - 13:40 uur: Pauze
--- 11:55-12:40 Bespreking van Shell over de vorderingen---
12:40 uur:
Tot slot stelt de advocaat van Shell dat Milieudefensie geen belang heeft bij de eis, dus ook niet in het recht staat bij de rechtbank om deze eis te stellen. Want Milieudefensie heeft niet goed uitgelegd waarom Shell onrechtmatig handelt en Milieudefensie koppelt daar ook niet de juiste eis aan. Het gaat de eiser bijvoorbeeld niet om een schadevergoeding.
Ook vindt Shell het onduidelijk wat Milieudefensie bedoelt met de 'best beschikbare klimaatwetenschap' en vindt Shell het verwarrend welk doel er in het Klimaatakkoord van Parijs nu wordt gesteld: is het nu een maximale mondiale opwarming van 2 graden of 1,5 graad?
12:35 uur:
Shell zegt dat Milieudefensie de marktwerking en de werkwijze van de energiesector niet goed begrijpt.
12:25 uur:
De advocaat van Shell geeft 3 redenen waarom Shell niet verantwoordelijk gehouden kan worden voor de mondiale klimaatopwarming:
1. De energiesector (waar Shell onder valt) is niet de enige sector die verantwoordelijk voor gevaarlijke klimaatverandering is, bijvoorbeeld ook de landbouwsector.
2. Ook binnen de energiesector is de CO2-uitstoot verschillend. Zo is het verbranden van kolen bijvoorbeeld schadelijker dan olie en gas (de energieproducten van Shell).
3. En binnen de energiesector neemt het ene bedrijf gemakkelijk activiteiten van andere bedrijven over (als Shell zou moeten stoppen).
12:10 uur:
Shell vindt dat Milieudefensie niet goed onderbouwt waarom er geen vertrouwen kan zijn in nog toekomstig uit te vinden technologieën om CO2 uit de lucht te halen en op te slaan. Shell heeft dus ook meer vertrouwen dan Milieudefensie in een netto vermindering van CO2-uitstoot ten opzichte van een absolute vermindering. Er zijn meerdere wegen naar Rome vindt Shell. En Milieudefensie eist zonder goede (wetenschappelijke) onderbouwing een 45% vermindering van CO2-uitstoot in 2030, om uiteindelijk op netto 0 te komen in 2050. Volgens Shell.
12:00 uur:
Shell geeft 3 redenen waarom de vorderingen van Milieudefensie niet toegewezen kunnen worden:
1. De kernpunten zijn niet voldoende toegelicht, zoals de gevorderde CO2-uitstootreductie van 45% in 2030.
2. Milieudefensie wijst zonder goede redenering 1 'reductieroute' (stappenplan van 2030 tot 2050) als de juiste aan.
3. Het is niet juist om de reductieroute te volgen door vermindering van absolute uitstoot in 2030: er zijn ook andere (netto) mogelijkheden.
--- 11:55-12:40 Bespreking van Shell over de vorderingen---
11:25-11:55: Pauze
--- 9:40-11:25 Bespreking van Shell over de juridische grondslagen van de vorderingen ---
11:15 uur:
Shell bepleit dat de internationale richtlijnen over mensenrechten, zoals die van de VN, niet bindend zijn voor bedrijven als Shell. Er staat alleen in dat bedrijven de mensenrechten moeten respecteren. Maar daaraan zijn geen juridische consequenties aan verbonden. De verdragen over mensenrechten zijn verdergaand voor landen. Die moeten de mensenrechten namelijk niet alleen respecteren, maar hebben ook de verantwoordelijkheid voor het beschermen van mensenrechten. Shell laat zich wel inspireren door de richtlijnen, maar ziet daarin geen gebonden verantwoordelijkheid voor zichzelf.
11:05 uur:
De advocaat van Shell stelt dat het olie- en gasbedrijf meewerkt aan het behalen de Duurzame Ontwikkelingsdoelen, door in ontwikkelingslanden betaalbare energie te leveren. Bijvoorbeeld in Afrika.
11:00 uur:
Shell vindt dat het niet de macht of invloed heeft om klimaatverandering te veroorzaken of te voorkomen. Shell is daarin ook niet te vergelijken met staten. Het is de verantwoordelijkheid van overheden om om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.
10:45 uur:
Shell bepleit: Shell heeft emissierechten, zoals is besloten in het Europese ETS systeem. Shell houdt zich aan deze regels. Het bedrijf houdt zich ook aan de door overheden verleende vergunningen. Dus kan daar niet op worden afgerekend. De advocaat van Shell vindt dat Milieudefensie niet goed onderbouwt waarom Shell hiernaast nog meer zou moeten doen om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.
10:40 uur:
Volgens Shell is het veroorzaken van klimaatverandering een collectieve actie en kan niet aan 1 persoon of bedrijf worden toegewezen. Bovendien is het aan de overheid om wetten en regels te maken, niet aan de rechter.
10:30 uur:
Shell zegt dat Milieudefensie niet in het recht staat om deze eis te stellen aan Shell, omdat het zelf, de andere 6 NGO's en de ruim 17 duizend individuele eisers zelf ook CO2 uitstoten.
10:25 uur:
De advocaat van Shell zegt dat andere bedrijven net zo goed en net zo goedkoop als Shell de olie en gas kunnen produceren. Ook zal de vraag naar olie en gas net zo hoog blijven, als Shell stopt met de productie ervan. De markt zal niet veranderen als de eis van Milieudefensie door de rechter wordt toegekend. Want Shell zegt maar een klein aandeel in de markt te hebben.
10:15 uur:
Als Shell stopt met het produceren van gas en olie, zullen deze productieactiviteiten worden overgenomen door andere bedrijven. En overheden zullen gewoon nieuwe vergunningen afgeven aan die andere bedrijven. De economische prikkels zijn namelijk sterk. De eis van Milieudefensie in deze zaak zal daarom ook niet bijdragen aan het tegengaan van gevaarlijke klimaatverandering. Zegt Shell.
10:10 uur:
Shell bepleit: De uitspraak van de rechter in de Urgenda zaak kan niet worden toegepast op deze zaak. Want Shell is een private partij, geen land dat wetten maakt. Shell is ook geen onderdeel van het Parijs Akkoord of het VN-klimaatverdrag, die zijn gesloten tussen landen. Shell hoeft zich dus niet te verhouden tot die afspraken.
10:05 uur:
Shell alleen kan niet de energietransitie bewerkstelligen. De klanten (eindgebruikers van producten van Shell) hebben altijd een eigen keuze te maken in het uitstoten van CO2-uitstoot. Daarnaast: Shell verkoopt geen energieproducten vanuit het hoofdkantoor, dat doen de dochterondernemingen. Dus kan het hoofdkantoor van Shell in Nederland niet aansprakelijk gesteld worden voor gevaarlijke klimaatverandering. Aldus de advocaat van Shell.
10:00 uur:
Shell zegt dat het hoofdkantoor niet aansprakelijk is voor de scope 1 en scope 2 uitstoot van Shell's dochterbedrijven. En al helemaal niet voor scope 3 uitstoot (de uitstoot van gebruikers van Shell's producten). Want dan zouden energiebedrijven zoals Shell 'letterlijk de last van de hele wereld moeten dragen'.
Scope 1: de uitstoot van Shell´s eigen productieprocessen
Scope 2: de uitstoot ten gevolge van Shell´s ingekochte energie
Scope 3: vooral de uitstoot ten gevolge van het gebruik van Shell´s producten (dit is het grootste deel, zo'n 85%)
9:55 uur:
Shell stelt dat zijn hoofdkantoor in Nederland geen controle heeft over de CO2-uitstoot van de vele dochtervennootschappen (Operating Companies) van de Shell Groep over de hele wereld.
9:45 uur:
Shell's advocaat verwerpt de 5 door Milieudefensie aangehaalde 'kelderluik' criteria:
1. Shell heeft voldoende kennis over klimaatverandering.
2. Shell heeft een groot aandeel in het veroorzaken van klimaatverandering.
3. Shell kan gevaarlijke klimaatverandering voorkomen en heeft daarin ook zorgplicht.
4. Shell is een dusdanig groot en machtig bedrijf dat het een belangrijke rol speelt in de energietransitie.
5. Shell kán veranderen, zonder het onmogelijke te hoeven doen.
9:40 uur:
De advocaat van Shell zegt dat Shell niet aansprakelijk is voor gevaarlijke klimaatschade door CO2-uitstoot. Het is de CO2-uitstoot die onrechtmatig is. En daarvoor kan Shell niet verantwoordelijk gehouden worden. Die uitstoot wordt namelijk veroorzaakt door anderen.
--- 9:40-11:25 Bespreking van Shell over de juridische grondslagen van de vorderingen ---
9:35 uur:
De rechter komt terug op het extra ingediende stuk van Shell gisteren. Beslissing: Shell mag het extra stuk indienen. Maar Milieudefensie mag hier wel nog op reageren.
9:30 uur:
De rechter en advocaten van Milieudefensie en Shell nemen plaats.
Korte update: Shell dient vandaag nog een extra stuk in, de rechter beslist 17 december of dit stuk nog meegenomen mag worden in Shell's bewijsvoering.
18:30: Einde van de derde zittingsdag
18:20 uur:
Reactie van Milieudefensie op Shell over het toepasselijk recht: de aangehaalde jurisprudentie onderbouwt het pleidooi van Shell niet. Want de omstandigheden in die zaken waren heel anders dan de kwestie die nu voorligt.
--- 17:40-18:15 Pleidooi van Shell over het toepasselijk recht ---
18:15 uur:
Shell vindt dat Milieudefensie niet kan kiezen voor de wet die het meest voordelig is. Nu de keuze is gemaakt voor het Nederlandse recht, kan Milieudefensie daar niet meer op terugkomen.
18:05 uur:
Shell stelt dat Milieudefensie niet in Nederland naar de rechter kan om Shell's wereldwijde klimaatschade aan te klagen. Want het beleid van Shell dat wordt bepaald op het hoofdkantoor in Nederland leidt op zichzelf niet tot de schade. De schade wordt veroorzaakt door Shell's dochterondernemingen en gebruikers van Shell's producten in de vele landen over de wereld. Het 'plaats delict' is de plaats waar de fysieke CO2-uitstoot plaatsvindt. Aldus de advocaat van Shell.
--- 17:40-18:15 Pleidooi van Shell over het toepasselijk recht ---
--- 14:40-17:40 Pleidooi van Shell over de toewijsbaarheid van de vorderingen ---
17:40 uur:
Áls de eis van Milieudefensie wordt toegewezen door de rechter, ontstaat er rechtsonzekerheid vindt Shell: andere partijen weten dan niet meer waar ze aan toe zijn. Gelden de wetten van overheden of is de uitspraak in deze rechtszaak dan leidend? Deze onzekerheid is onwenselijk. En de scheiding der machten (trias politica) zal worden overtreden. De rechter moet zich dus terughoudend opstellen.
17:25 uur:
Shell stelt dat de CO2-reductie al goed genoeg wordt gereguleerd met het ETS systeem (Europese emissiehandel). Dat systeem zorgt ervoor dat er steeds minder CO2 wordt uitgestoten en dat de CO2-rechten goed wordt verdeeld over de landen. Er is dus al wetgeving over CO2-uitstoot. Toewijzing van de eis van Milieudefensie zal dit ETS systeem doorkruisen.
17:10 uur:
Advocaat van Shell: Het is niet de taak van de rechter om over de eis van Milieudefensie te beslissen. Het is namelijk aan de overheid om keuzes te maken over de energietransitie. Hier kan de burgerlijke rechter niet over beslissen. Daarnaast: Shell kan het huidige (energie)systeem niet veranderen. Het gaat om de maatschappij als geheel die moet veranderen. Ook benadrukt de advocaat van Shell opnieuw de verantwoordelijkheid van de gebruikers van Shell's producten, die actief zijn in allerlei landen over de wereld.
16:35 -17:05 uur: Pauze
16:30 uur:
Shell komt met een aantal minder grote gevolgen en minder desastreuze scenario's van klimaatverandering dan Milieudefensie. De zeespiegel zou in de Waddenzee bijvoorbeeld minder stijgen dan door Milieudefensie gesteld. Shell zegt desondanks wel graag een rol te willen spelen in de energietransitie.
16:25 uur:
Shell vindt het IPCC rapport uit 2014 betrouwbaarder dan het recentere IPCC rapport uit 2018. Deze laatste gebruikt Milieudefensie vaak in de argumentatie.
16:20 uur:
De problemen en gevolgen van hittestress en zeespiegelstijging in Nederland zijn niet goed genoeg onderbouwd door Milieudefensie. Ook adaptatiemogelijkheden worden niet voldoende onder de aandacht gebracht.
16:10 uur:
Shell ontkent (in tegenstelling tot Milieudefensie) dat een kantelpunt in klimaat een versterkend effect zal hebben. De hoeveelheid van CO2-uitstoot staat volgens Shell in lineair verband met de temperatuurstijging. Met een bepaalde hoeveelheid uitstoot CO2, zal de aarde dus evenredig opwarmen.
15:55 uur:
De rechter heeft in de Urgenda zaak niet de juiste wetenschappelijke feiten gekregen. Bijvoorbeeld over de onomkeerbare kantelpunten in klimaatverandering. In de aangehaalde bron van het IPCC rapport gaat het namelijk om fysieke (zoals koraal), ecologische (zoals bos) of sociale (zoals gemeenschappen) kantelpunten. Niet om een kantelpunt in het klimaat. Aldus de advocaat van Shell.
15:50 uur:
Shell vindt de klimaatwetenschappelijke basis belangrijk in deze zaak. En Shell vindt dat Milieudefensie niet de juiste of niet relevante wetenschappelijke feiten aandraagt of niet goed weergeeft.
15:40 uur:
Shell is een kleine speler en heeft daarom ook weinig impact op de energietransitie. De politiek en de kiezer bepalen wat ze willen. Shell kan het beleid van de overheid niet naar zijn hand zetten. En dus kan Shell regulering ook niet voorkomen. Aldus de advocaat van Shell.
15:30 uur:
Shell ziet een grote rol voor het ETS-systeem, waarbij op Europees niveau een prijskaartje gehangen wordt aan CO2-uitstoot. Hierdoor wordt ook voorkomen dat grote bedrijven hun productie en CO2-uitstoot naar elders verplaatsen. De opbrengsten van de ETS kunnen bovendien worden gebruikt om de CO2-uitstoot te beperken.
15:25 uur:
Shell denkt niet dat er nog niet voldoende infrastructuur zal zijn voor meer duurzame energie. Shell wil de stap wel zetten om duurzame energie op te schalen, maar is afhankelijk van anderen in de energietransitie, zoals de overheid.
15:20 uur:
Shell ziet een sleutelrol voor waterstof. Ondanks de honderden miljoenen investering hierin (in IJsland, zo'n 20 jaar geleden), was er destijds niet genoeg vraag vanuit de consumenten.
15:15 uur:
De advocaat van Shell geeft een voorbeeld van de rol van Shell in de energietransitie. In China helpt Shell de overgang van kolen naar gas. Gas is schoner dan kolen. Hiermee ziet Shell zich als onderdeel van de duurzame oplossing. Want alhoewel de CO2-uitstoot van Shell groter wordt, is er een mondiale afname.
15:10 uur:
De advocaat van Shell bepleit dat het bedrijf afhankelijk is van de maatschappij en dat het gewoon voldoet aan de vraag van Shell's klanten. Shell geeft aan de klanten graag te willen helpen om hun CO2-uitstoot te verminderen.
15:05 uur:
Shell geeft 3 voorbeelden van hun ambitie om de sector te verduurzamen (scope 3):
1: een commercieel schip dat netto 0 CO2 uitstoot
2: een superzuinige vrachtwagen
3: een duurzaam waterstofproject in China
14:55 uur:
De ambitie van Shell bestaat uit 3 pijlers:
1: netto 0 CO2-uitstoot van alle producten van shell uiterlijk 2050 (scope 1 en 2)
2: afname CO2-intensiteit van de energieproducten die Shell verkoopt
3: sectorgericht de resterende uitstoot van klanten reduceren (scope 3)
14:50 uur:
De advocaat van Shell bevestigt dat het oliebedrijf geen doelen heeft, maar ambities. Dat Shell geen verantwoordelijk neemt voor de uitstoot van de eindgebruikers (klanten van Shell). En dat het een netto CO2-reductie nastreeft, geen absolute.
--- 14:40-16:30 Pleidooi van Shell over de toewijsbaarheid van de vorderingen ---
13:40 - 14:40 uur: Pauze
--- 9:30-13:40 Pleidooi van Milieudefensie over de toewijsbaarheid van de vorderingen ---
13:30 uur:
Onze primaire eis is een vermindering van 45% CO2-uitstoot in 2030. Onze subsidiaire eis is een vermindering van 35% CO2-uitstoot in 2030. De primaire eis is gebaseerd op een scenario waarin we netto nul CO2-uitstoot halen in 2050. De subsidiaire eis en meer subsidiaire eisen zijn gebaseerd op scenario's waarin we respectievelijk het nulpunt van CO2-uitstoot in 2060 en 2070 halen.
Maar: Shell is in staat om onze primaire eis te halen en daarom is het ook redelijk om dit te eisen. Bovendien vergroot onze primaire eis de kans om onomkeerbare klimaateffecten te voorkomen en dat we onder een maximale mondiale opwarming van 1,5 graad blijven.
Het hebben van een een subsidiaire eis (een vervangende eis, voor in het geval de primaire eis niet wordt toegewezen door de rechter) is gangbaar.
13:15 uur:
Shell zegt dat hij niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn deel van CO2-reductie, omdat het niet zeker is of anderen, zoals landen en consumenten, dit ook zullen halen. Maar eerder heeft de rechter in de Urgenda zaak al uitgesproken dat deze onzekerheid er niet toe doet. Iedereen moet zijn steen bijdragen, ongeacht wat anderen doen. We kunnen gevaarlijke klimaatverandering alleen voorkomen als iedereen meedoet.
13:05 uur:
Niets weerhoudt Shell ervan om te investeren in duurzame energie. Wind en zon kunnen al op gelijke voet concurreren met olie en gas. De technologie bestaat al om het uit te rollen. En de vraag vanuit de consument is er ook genoeg.
13:00 uur:
Shell hoeft niet bang te zijn voor een slechtere concurrentiepositie als het minder olie en gas produceert, want de meeste olie- en gasbedrijven zijn veel kleiner dan Shell en die overleven ook.
12:55 uur:
Naast de marktwerking, zijn er nog 3 andere redenen waarom het 'gat' van Shell niet door anderen wordt overgenomen. 1: Het is niet zeker dat nieuwe vergunningen gemakkelijk worden uitgegeven aan andere bedrijven. Landen zoals Denemarken, Frankrijk en Nieuw-Zeeland verlenen bijvoorbeeld al geen nieuwe vergunningen meer voor fossiele projecten. 2: De productie van Shell is niet met hetzelfde gemak en snelheid over te nemen door andere bedrijven, waardoor de kosten voor andere bedrijven kunnen oplopen. Dit heeft vervolgens weer invloed op consumptie. 3: Bedrijven zullen financiële en juridische risico's zien in de productie van fossiele brandstoffen, mede dankzij de herwaardering van de sector en deze rechtszaak. Dit kan zorgen voor minder bereidheid tot investeringen en hogere kapitaalkosten in de fossiele sector.
12:45 uur:
Shell zegt dat andere bedrijven het gat zullen opvullen als Shell stopt met de productie van olie en gas. Maar dit klopt niet. Want als er minder olie en gas op de markt komt, zal de prijs omhoog gaan. En als de prijs omhoog gaat, wordt er minder geconsumeerd. Dus élke reductie helpt.
12:30 uur:
Het compenseren van CO2-uitstoot, door bijvoorbeeld het planten van bomen, kan niet meetellen in de CO2-reductie van Shell. Wij eisen een 'absolute' reductie van CO2-uitstoot. De reden dat het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) spreekt over een 'netto' uitstoot van 0 in 2050, is omdat er bijvoorbeeld niet te voorkomen uitstoot zal zijn door landbouwgronden, die gecompenseerd moet worden. De uitstoot van Shell is daarentegen wél te voorkomen.
12:20 uur:
Dat de CO2-uitstoot in 2030 met 45% moet zijn verminderd, wordt ook bevestigd door het Internationaal Energie Agentschap (IEA). Grote vervuilers of organisaties kunnen zich niet verschuilen achter anderen die nog niet in actie zijn gekomen. Dat blijkt uit een uitspraak in de VS over het Environmental Protection Agency.
12:15 uur:
We kunnen er niet van uitgaan dat onbewezen of nog uit te vinden technologieën in de toekomst CO2-uitstoot uit de lucht kunnen halen. We kunnen dus niet 'negatieve emissies' meerekenen in het koolstofbudget.
12:05 uur:
Om onder een mondiale opwarming van 1,5 graad te blijven, moeten we in 2050 netto 0 CO2 uitstoten. Om dat te bereiken, moet de uitstoot in 2030 met 45% zijn verminderd. We hebben nog een maximum aan 'koolstofbudget' van 460 gigaton CO2. Zodra dit budget op is, mag er door de mens geen extra koolstof meer aan de atmosfeer worden toegevoegd. Want anders wordt de aarde te warm.
11:30-12:00: Pauze
11:25 uur:
Shell weet dat we het laatste decennium ingaan waarin gevaarlijke klimaatverandering nog voorkomen kan worden. Ook wat de gevolgen daarvan zijn. Toch is het oliebedrijf niet van plan om de CO2-uitstoot te verminderen. De aandeelhouders en het bestuur van Shell beslissen keer op keer om te handelen in strijd met het Klimaatakkoord van Parijs.
11:20 uur:
Shell doet niet genoeg om zijn uitstoot te verminderen. De oliereus heeft slechts ambities, geen duidelijke doelen. Ook zegt het bedrijf de samenleving te volgen, in plaats dat het zelf verantwoordelijkheid neemt.
Onze advocaat citeert: “Mr van Beurden told the Financial Times that his “single biggest” regret would be retreating from the oil business prematurely.” Van iemand wiens grootste spijt is 'n dag te vroeg uit fossiel te stappen, kunnen we geen grote veranderingen verwachten.
11:15 uur:
Als Shell zo doorgaat met zijn praktijken, zal zelfs een maximale mondiale opwarming van 2 graden niet gehaald worden. In het Klimaatakkoord van Parijs is afgesproken om ruim onder de 2 graden te blijven en te streven naar 1,5 graad. Om de aarde leefbaar te houden, wijst de wetenschap steeds sterker naar het 1,5 graad scenario.
11:05 uur:
Alhoewel het noodzakelijk is dat Shell zijn CO2-uitstoot vermindert, blijft Shell's CO2-uitstoot juist toenemen. Als Shell doorgaat met zijn groeistrategie, zal zijn olie- en gasproductie in 2030 met 38% zijn gestegen. Dat staat in grote tegenstelling tot de benodigde vermindering van 45% CO2-uitstoot om onder een mondiale opwarming van 1,5 graad te blijven.
10:50 uur:
Om in 2050 een netto uitstoot van 0 te halen, moet nu direct actie worden ondernomen. De weg naar dit nulpunt is heel belangrijk. Wachten kan niet langer. Daarom is het onze eis dat Shell in 2030 een reductie van 45% haalt, ook wat betreft scope 3 (deze bestaat uit 85% van de uitstoot). Dit is, gezien de onomkeerbare kantelpunten in klimaatverandering, allesbepalend. Grote bedrijven zoals Shell hebben ook de grootste verantwoordelijkheid hiervoor. Ook uit onderzoek van Oxford University blijkt dit.
10:40 uur:
Het staat buiten kijf dat Shell verantwoordelijk is voor de scope 1 en scope 2 uitstoot. In de jaren 90 begreep Shell al dat het ook controle en verantwoordelijkheid heeft voor de scope 3 uitstoot. Ook de VN vinden dit.
Zie uitleg over de 3 scopes bij 3 december.
10:30 uur:
De internationale klimaatafspraken gelden niet alleen voor staten, maar ook voor grote en machtige bedrijven als Shell. De afspraken zijn al gemaakt, dus vraag is ook niet meer wat maar slechts hoe aan de afspraken voldaan moet worden. En de rechter kan hierover beslissen.
10:20 uur:
Wat Shell zegt te doen aan vergroening is niet wat Shell doet. Zelfs eigen werknemers van Shell vinden dat de verduurzaming niet snel genoeg gaat en zijn onlangs opgestapt.
10:15 uur:
Shell is zich goed bewust van de gevolgen van gevaarlijke klimaatverandering. Bij het publiek is het nog niet altijd goed bekend. Mede hierom kan Shell de verantwoordelijkheid niet afschuiven op de gebruikers van zijn producten. Shell heeft de positie om de verantwoordelijkheid te nemen.
10:05 uur:
Shell heeft een hele grote invloed op de energietransitie. Ook heeft het een uitzonderlijke machtspositie ten opzichte van het veroorzaken van gevaarlijke klimaatverandering en de schending van mensenrechten als gevolg daarvan. Deze positie is op zijn minst vergelijkbaar met die van een staat. Daarom vindt Milieudefensie dat de mensenrechten zwaar gewogen moeten worden.
10:00 uur:
De mensenrechten zijn ook op private bedrijven als Shell toepasbaar. Het maakt in de praktijk niet uit of het gaat om een directe of indirecte werking van de mensenrechten. Het zijn daarom ook niet alleen overheden die hier verantwoordelijk voor zijn. Mede door de globalisering, reguleren de overheden private bedrijven niet meer goed genoeg. Daarom is het noodzakelijk dat de rechter ingrijpt.
Dit zijn de Kelderluikcriteria, zoals ze eerder door de rechtbank zijn geformuleerd in de Urgenda-zaak:
1. de aard en de omvang van de schade als gevolg van klimaatverandering;
2. de bekendheid en de voorzienbaarheid van deze schade;
3. de kans dat gevaarlijke klimaatverandering zich zal verwezenlijken;
4. de aard van de gedragingen (of het nalaten) van RDS; en
5. de bezwaarlijkheid van het treffen van voorzorgsmaatregelen;
9:45 uur:
Onze advocaat bepleit dat Shell een zorgplicht heeft. Daarbij worden onder andere het zogenaamde 'kelderluik-arrest', de internationale mensenrechten, internationale klimaatafspraken en soft law aangehaald als onderbouwing.
9:30 uur:
De rechter en advocaten van Milieudefensie en Shell nemen plaats.
--- 9:30-13:40 Pleidooi van Milieudefensie over de toewijsbaarheid van de vorderingen ---
Korte update: Shell maakte op de tweede zittingsdag (3 december) bezwaar tegen de procedure van de rechtszaak. De advocaten van Shell vonden dat ze te weinig tijd hadden voor aanpassing van hun verdediging, omdat Milieudefensie de eisen naar hun idee leek te hebben gewijzigd. De rechter heeft vandaag beslist niet mee te gaan in dit bezwaar. Dit betekent dat de rechtszaak gewoon doorgaat volgens planning.
16:50 uur: Einde van de tweede zittingsdag
--- Pleidooi van Milieudefensie over de toewijsbaarheid van de vorderingen 14:55-16:40 ---
16:40 uur:
Tot slot: we hebben vandaag en op de eerste zittingsdag aangetoond dat de rechter niet terughoudend hoeft te zijn en internationale rechtsmacht heeft. Ook is duidelijk geworden dat Shell zich niet kan verschuilen achter vergunningen of internationale systemen als het ETS. Daarnaast: het volkenrecht, de mensenrechten en de internationale duurzame ontwikkelingsdoelen wijzen allemaal richting onze eis. En de verduurzaming van de energie (een beleid in lijn met het akkoord van Parijs) is nodig is om ook de andere ontwikkelingsdoelen te halen.
16:30 uur:
De CEO van Shell, Ben van Beurden, heeft zelf erkend dat het technisch en economisch haalbaar is om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad. De klimaatdoelstellingen en de (stijgende) energievraag hoeven elkaar dus niet in de weg te staan. We hebben de fossiele brandstoffen van Shell (olie en gas) dus ook niet nodig.
16:20 uur:
Juist in ontwikkelingslanden is het belangrijk om direct duurzame energie te gaan gebruiken. In die landen hoeft dan niet eerst een heel (transport)netwerk van fossiele brandstoffen te worden aangelegd. De transitie wordt dan versneld. Investeringen in duurzame energie zullen: goedkopere energie leveren, tot meer bruto binnenlands product leiden, tot 3,5x meer banen leiden, de gezondheid van mensen verbeteren en de landopbrengsten in de landbouwsector versterken.
16:10 uur:
Doelstelling 7 van de VN Duurzame Ontwikkelingsdoelen is: betaalbare en duurzame energie. Dit doel wordt onterecht door Shell als argument aangehaald om volop te blijven investeren in fossiele brandstoffen. Maar ook dit doel hangt samen met de andere ontwikkelingsdoelen en mag niet in de weg staan van het tegengaan van klimaatopwarming.
16:00 uur:
De klimaatdoelstellingen van het Parijsakkoord staan in verband met de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Doelstelling 13 is specifiek: Neem dringend actie om klimaatverandering en haar impact te bestrijden. De 17 doelstellingen hangen met elkaar samen en zijn niet los van elkaar te zien. Klimaatverandering heeft dus ook impact op andere ontwikkelingsgebieden. Door klimaatverandering dreigt decennia aan ontwikkeling en ontwikkelingshulp ongedaan gemaakt te worden. En klimaatverandering brengt een inclusieve en duurzame groei in ontwikkelingslanden in groot gevaar.
15:40 uur:
In de Urgenda klimaatzaak werd eerder al door de rechter besloten dat de Nederlandse overheid niet genoeg doet om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.
15:30 uur:
De activiteiten van enkele dochterondernemingen van Shell vallen onder het ETS-systeem (Europese emissiehandel). Maar dat betekent niet dat Shell voldoende doet om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Het ETS-systeem is namelijk nog lang niet voldoende ambitieus om de doelen van het Parijsakkoord te halen.
15:05 uur:
De vergunningen die Shell heeft gekregen van overheden gaan trouwens ´slechts´ over 15% van de CO2-uitstoot. 85% van de CO2-uitstoot wordt namelijk veroorzaakt door scope 3: de uitstoot van de consumenten van Shell. Die vallen niet onder de vergunningen.
15:00 uur:
Advocaat Funs van Diem, collega van Roger Cox, stelt dat de vergunningen die Shell heeft gekregen van de overheid niet betekenen dat Shell daardoor geen verantwoordelijkheid hoeft te nemen om schade door klimaatverandering te voorkomen.
14:55 uur:
Shell verschuilt zich achter de regelgeving van de overheid. Dit is onterecht, want het gaat er uiteindelijk om dat Shell gevaarlijke klimaatverandering veroorzaakt. Ongeacht wat de regelgeving is, Shell heeft een eigen verantwoordelijkheid voor het nemen van maatregelen om schadelijke klimaatopwarming te voorkomen. Als Shell doorgaat met business as usual is het onmogelijk om de klimaatdoelen van het akkoord van Parijs te halen.
--- Pleidooi van Milieudefensie over de toewijsbaarheid van de vorderingen 14:55-16:40 ---
14:40 uur:
Verzoek van Shell is om een keuze te maken voor het type recht: het Nederlandse recht of het recht van andere landen. De rechters trekken zich nu even terug om dit procedureel te bespreken.
Uitkomst: Morgenochtend ontvangt de rechtbank graag voor 10:00 uur het bezwaar van Shell. Daar mag Milieudefensie op reageren. De rechtbank beslist vervolgens maandag.
13:30 uur: Pauze
--- Tweede termijn over het toepasselijk recht met vragen van de rechter en reacties van beide partijen 13:00 - 13:30 ---
13:25 uur:
Nog twee opmerkingen door Milieudefensie. Onze eis verandert niet als het toepasselijk recht verandert van het Nederlandse recht naar het recht van het land waar de CO2 wordt uitgestoten. De eis blijft hetzelfde. En ten tweede, wij hebben de keuzevrijheid om te kiezen voor het voor ons gunstigste recht. Het kan zowel het Nederlandse recht zijn als het recht van een ander land.
13:10 uur:
Vraag van de rechter aan Milieudefensie: Stel dat de rechtbank beslist dat het Nederlandse recht niet toepasbaar is in deze zaak, vraagt Milieudefensie dan om het recht toe te passen van het land waar de CO2 wordt uitgestoten?
Antwoord: Wij zijn van mening dat het Nederlandse recht toepasbaar is, omdat het wereldwijde beleid van RDS in Nederland wordt gemaakt. Mocht de rechter beslissen dat het recht toepasbaar is van het land waar de CO2 wordt uitgestoten, is er in ieder geval ook schade in Nederland. Die overigens ook gevolgen heeft buiten Nederland. Andersom is dit ook het geval: CO2 uitgestoten in het buitenland, is ook schadelijk in Nederland. Want klimaatschade is niet beperkt tot landsgrenzen. Het is een mondiaal probleem.
--- Tweede termijn over het toepasselijk recht met vragen van de rechter en reacties van beide partijen 13:00 - 13:30 ---
--- Pleidooi van Shell over het toepasselijk recht 12:15 - 13:00 ---
12:20 uur:
De advocaat van Shell zegt dat de eis van Milieudefensie niet door de Nederlandse rechter beoordeeld kan worden. Het ´Handlungsort´ (ofwel de plaats delict) is volgens Shell niet het hoofdkantoor van RDS in Nederland (waar het beleid wordt gemaakt), maar de plaats waar de vervuilende CO2-uitstoot plaatsvindt: door dochterondernemingen en eindgebruikers over de hele wereld.
--- Pleidooi van Shell over het toepasselijk recht 12:15 - 13:00 ---
11:40 uur: Pauze
--- Pleidooi van Milieudefensie over het toepasselijk recht 10:30 - 11:40 ---
11:30 uur:
Hoe Shell aan onze eis gaat voldoen is aan Shell zelf. Shell heeft een grotere economische impact dan de meeste landen in de wereld. Alle beslissingen van Shell hebben dus enorme invloed op het klimaat, het milieu en het leven van mensen. Die beslissingen zijn nu – zonder vonnis – desastreus voor mens en milieu in binnen- en buitenland. Dat is wat voorkomen moet worden.
11:15 uur:
Onze advocaat weerlegt alle argumenten van Shell over dat we in alle landen waar dochterondernemingen van Shell gevestigd zijn, apart naar de rechter zouden moeten. Jurisprudentie en de wet wijzen uit dat we bij de Nederlandse rechter aan het juiste adres zijn. Het in Nederland gevestigde hoofdkantoor van RDS is de centrale bron van en verantwoordelijk voor alle wereldwijde CO2-uitstoot van het bedrijf.
10:45 uur:
Nederland is het enige ´Handlungsort´ van Shell: alle beslissingen worden in Nederland genomen (zeg maar de plaats delict). Ook wat betreft de activiteiten van Shell in het buitenland. Dat betekent dat het Nederlands recht van toepassing is. Ook wat betreft de klimaatschade die Shell aanricht buiten Nederland.
10:30 uur:
Onze advocaat (Roger Cox) pleit dat we bij de juiste rechter zijn. RDS (Royal Dutch Shell) is gezeteld in Nederland, dus is het Nederlands recht ook van toepassing.
--- Pleidooi van Milieudefensie over het toepasselijk recht 10:30 - 11:40 ---
--- De rechter stelt beide partijen nog een aantal vragen over hetgeen dat op de eerste zittingsdag besproken is 9:40 - 10:20 ---
10:20 uur:
Onze advocaat legt uit dat de werkelijke concrete doelen (targets, geen ambities) van Shell lang niet ambitieus genoeg zijn. Als Shell zo doorgaat, zal de absolute uitstoot van CO2 in 2030 gegroeid zijn met 35%. Terwijl de uitstoot dat jaar juist afgenomen moet zijn met 45%.
De rechtbank vraagt aan Shell om concreet aan te geven welke emissiereductie hij heeft bereikt en wil bereiken. En om aan te geven of hiermee de totale uitstoot van CO2 afneemt.
10:15 uur:
Shell maakt onderscheid tussen ambities en concrete doelen. De ambitie van Shell is om in 2050 netto 0 CO2 uit te stoten. Daarbij zegt Shell geen zekerheid te kunnen geven over scope 3 (de uitstoot van CO2 die samenhangt met de brandstoffen die de consumenten van RDS gebruiken). Want de vraag van de maatschappij naar brandstof is bepalend en het verminderen van uitstoot kan alleen samen met de gehele maatschappij gebeuren.
Shell heeft zijn uitstoot onderverdeeld in 3 scopes:
Scope 1: de uitstoot van Shell´s eigen productieprocessen
Scope 2: de uitstoot ten gevolge van Shell´s ingekochte energie
Scope 3: vooral de uitstoot ten gevolge van het gebruik van Shell´s producten
9:45 uur:
Vraag aan Milieudefensie: Shell zei op de eerste zittingsdag dat Milieudefensie 4 aannames over Shell deed, kunt u hierop reageren?
Antwoord: Hierop komen we later nog uitgebreid terug.
9:40 uur:
Vraag van de rechter aan Shell: Herkent RDS zich in het eerder geschetste beeld van Milieudefensie? Klopt het dat RDS het voor het zeggen heeft (het beleid bepaalt van alle dochterondernemingen) in de Shell groep?
Antwoord: Het beeld is heel algemeen, en daarom is het niet goed te zeggen. We zullen hier op dag 3 uitgebreid op terugkomen.
--- De rechter stelt beide partijen nog een aantal vragen over hetgeen dat op de eerste zittingsdag besproken is 9:40 - 10:20 ---
9:30 uur:
Iedereen neemt plaats.
18:30 uur: Einde van de eerste zittingsdag
--- De rechter stelt beide partijen nog een aantal vragen 17:40 - 18:25 ---
18:20 uur:
Vraag aan Milieudefensie: Wat is de reikwijdte van het algemene belang per mede-eisende organisaties? Wat staat hierover in de statuten over de doelstellingen van alle NGO's?
Antwoord: De statutaire doelstellingen verschillen iets van elkaar, maar bij 6 van de 7 organisaties gaat het zowel om mondiaal als regionaal en lokaal belang. Alleen bij de Waddenvereniging is het belang geografisch beperkt tot het Waddengebied in Nederland. Maar milieu, klimaat of vervuiling houdt niet op bij de grens van een land.
18:05 uur:
Vraag aan Shell: Kan de collectieve actie, in bredere zin, een individueel belang wegnemen?
Antwoord: Het gaat erom of alle eisers gezamenlijk een collectieve actie kunnen indienen (dan moet het om vergelijkbare belangen gaan) of dat alle eisers dat individueel zouden moeten doen.
18:00 uur:
Vraag aan Milieudefensie: Hoe is het algemene belang verenigbaar met de individuele belangen?
Antwoord: Deze belangen kunnen naast elkaar bestaan. Het is niet het een of het ander. Ook gelet op de bijzonderheid van de casus: wereldwijde klimaatopwarming.
17:55 uur:
Vraag aan Milieudefensie: Waarom is de vergelijking met de Urgenda klimaatzaak relevant?
Antwoord: De juridische grondslagen blijven in feiten hetzelfde. In beide zaken gaat het in de basis om de universele waarden. Het gaat om het beschermen van mensen, milieu en natuur.
17:50 uur:
Vraag aan Milieudefensie: Graag uw reactie op de grote verscheidenheid die Shell benoemde, zowel feitelijk als rechterlijk.
Antwoord: Dit komt later nog zeer uitgebreid aan de orde.
17:45 uur:
Vraag aan Milieudefensie: Als jullie eis niet in het belang van iedereen ter wereld kan gelden, geldt jullie eis dan alleen voor alle Nederlanders?
Antwoord: Ja, de Nederlanders die door de NGO's en individuele eisers vertegenwoordigd worden.
--- De rechter stelt beide partijen nog een aantal vragen 17:40 - 18:20 ---
17:20 uur: Pauze
--- Pleidooi van Shell over de ontvankelijkheid 16:20 - 17:20 ---
17:10 uur:
De Urgenda klimaatzaak is heel anders dan deze zaak, stelt Shell. In de zaak van Urgenda werd de overheid aangeklaagd, in dit geval is het Shell, een privaat bedrijf. De juridische gevolgen zijn dan ook niet vergelijkbaar. Daarnaast zijn de belanghebbenden in deze zaak veel diverser dan die van Urgenda.
16:45 uur:
Shell: Het opkomen voor de belangen van huidige en toekomstige generaties in en buiten Nederland kan niet op een gebundelde manier, als collectieve actie. De omstandigheden van al die mensen zijn te verschillend. Of er ten opzichte van al die mensen sprake is van een 'onrechtmatige daad' kan alleen bepaald worden in individuele gevallen, niet als collectief.
16:30 uur:
De eisende organisaties (waaronder Milieudefensie) komen op voor de belangen van iedereen op aarde. Dat kun je niet zomaar stellen zegt de advocaat van Shell. De omstandigheden van mensen over de hele wereld verschillen teveel van elkaar. Bovendien: áls de rechter beslist dat dit wel zo is, dan zijn de particuliere eisers (de ruim 17 duizend mede-eisende burgers) niet meer relevant.
16:25 uur:
Shell pleit dat geen van de eisende partijen ontvankelijk is. De advocaat zegt dat het de eisers enkel gaat om een voorbeeld te stellen en het opbouwen van jurisprudentie. Hierin ligt niet een voldoende belang, volgens Shell.
--- Pleidooi van Shell over de ontvankelijkheid16:20 - 17:20 ---
16:00 uur: Pauze
--- Pleidooi van Milieudefensie over de ontvankelijkheid 14:50 - 16:00 ---
15:50 uur:
Deze klimaatzaak staat in verband met allerlei andere klimaatzaken wereldwijd. De een inspireert de ander. Ook deze klimaatzaak zal weer tot nieuwe soortgelijke rechtszaken leiden. Dat is belangrijk in het beperken van gevaarlijke klimaatopwarming. En rechterlijk ingrijpen om de klimaatcrisis te beperken is dus gangbaar.
15:20 uur:
Ook alle 17.379 individuele burgers staan gezamenlijk en ieder voor zich in hun recht. De door Shell veroorzaakte gevaarlijke klimaatverandering is een bedreiging voor hun fundamentele recht op een gezond en ongestoord leven.
15:15 uur:
Bij de eisende organisaties is er geen sprake van tegenstrijdig belang.
15:05 uur:
Roger Cox was ook advocaat in de Urgenda klimaatzaak. Hij wijst daarnaar terug: Urgenda was bij eenzelfde soort eis ook ontvankelijk, zowel voor zichzelf als voor anderen. Hier, elders, nu en in de toekomst. Een goed klimaat is een collectief algemeen belang.
14:50 uur:
Milieudefensie is samen met de andere 6 organisaties en ruim 17 duizend burgers ontvankelijk om op te komen voor de belangen van toekomstige generaties. Want het gaat om het universele algemene belang van een veilige atmosfeer: een atmosfeer waarin niet teveel CO2 zit, zodat een gevaarlijke klimaatverandering voorkomen kan worden.
Het tweede deel van de dag gaat over de ontvankelijkheid: zijn we bij de juiste rechter en is onze eis daadwerkelijk in ons belang?
--- Pleidooi van Milieudefensie over de ontvankelijkheid 14:50 - 16:00 ---
14:20 uur: Pauze
--- Openingspleidooi door de advocaat van Shell: 12:25 - 14:20 ---
14:15 uur:
Tot slot wijst Shell nog op het Klimaatakkoord van Parijs. Dit akkoord is gesloten tussen landen. Het zijn, volgens Shell, dus de overheden die de keuzes en het beleid moeten maken. Shell vindt dat het niet aan Milieudefensie is om maatregelen af te dwingen aan een privaat bedrijf via de rechter.
14:00 uur:
Shell zegt geen controle te hebben op de energietransitie en weinig invloed te hebben op de vraag. De samenleving als geheel moet veranderen, voordat Shell dat kan doen.
13:55 uur:
Shell zet graag in op een 'end of pipe' oplossing: CCS (het afvangen van CO2 onder de grond). Maar dit acht de multinational zonder de steun van de overheid niet rendabel. De advocaat wijst er ook nog even op dat het bedrijf bomen plant om CO2 op te vangen.
13:40 uur:
Shell schuift de verantwoordelijkheid opnieuw af op overheden (die beleid moeten maken) en consumenten (die de fossiele brandstoffen kopen en verbranden). Het grote vervuilende bedrijf lijkt voor zichzelf maar een hele beperkte rol te zien in de energietransitie. Shell zegt al genoeg te doen om klimaatverandering tegen te gaan.
13:25 uur:
Stel dat Shell aan de eis van Milieudefensie zou voldoen, dan zouden andere partijen de activiteiten van Shell overnemen, en wordt de CO2 dus alsnog uitgestoten. Aldus de redenering van Shell's advocaat.
13:20 uur:
Juridische grondslagen voor de eis van Milieudefensie ontbreken, volgens Shell. De rechter gaat niet over het beleid van Shell. Het zou ook niet eerlijk zijn om 1 bedrijf te verplichten tot bepaalde klimaatactie, terwijl overheden en consumenten niets of in elk geval te weinig doen.
13:10 uur:
De advocaat van Shell pleit: het is vooral de gebruiker die de uitstoot veroorzaakt. Gebruikers zijn dus verantwoordelijk, niet Shell. De maatschappij vraagt nou eenmaal om energie. En die energie bestaat momenteel grotendeels uit fossiele brandstoffen.
13:00 uur:
De rol van Shell zou klein zijn: het is slechts 1 van de de aanbieders van olie en gas, en een relatief kleine speler, aldus de multinational zelf. De eis van Milieudefensie zou daarom niet het beoogde effect hebben. Voor een effectieve verandering bij private aanbieders van fossiele brandstoffen is overheidsbeleid nodig.
12:50 uur:
De advocaat van Shell zegt dat klimaatbeleid een zaak is van de overheid, niet van bedrijven. En volgens Shell moet de rechter zich terughoudend opstellen, omdat over klimaatmaatregelen nog een wereldwijde complexe politieke discussie wordt gevoerd, waar de rechter geen rol in heeft.
12:40 uur:
Shell zegt de ambitie te hebben om in 2050 een uitstoot van netto 0 te hebben en zal meer gaan inzetten op hernieuwbare energie, biobrandstoffen en waterstof. Het vervuilende bedrijf legt echter een belangrijke verantwoordelijkheid bij de consument.
12:25 uur:
Shell erkent klimaatverandering en het maatschappelijke belang ervan. De vraag is volgens de oliegigant echter of een privaat bedrijf hiervoor aansprakelijk kan worden gehouden bij de rechter. Die politieke rol zou de rechter niet hebben, volgens Shell. Het veranderen van 1 bedrijf kan de klimaatcrisis bovendien niet oplossen, zegt de advocaat van Shell.
Er is verschil tussen 'RDS (Royal Dutch Shell)' en 'de Shell groep'. RDS is gezeteld in Den Haag en staat aan het hoofd van de internationale Shell groep, een groep van ruim duizend vennootschappen die op een gecoördineerde en geïntegreerde manier actief zijn op de mondiale olie- en gasmarkt. Onder leiding van Royal Dutch Shell houdt de Shell groep zich wereldwijd voornamelijk bezig met de exploratie, de productie, de raffinage, de marketing en de inkoop en verkoop van olie en gas.
--- Openingspleidooi door de advocaat van Shell: 12:25 - 14:20 ---
11:35 uur: Pauze
--- Openingspleidooi door Roger Cox, advocaat van Milieudefensie: 9:45 - 11:35 uur ---
11:35 uur:
Als de rechtbank niet ingrijpt, wie beschermt dan nog de burger? Wie beschermt dan nog het milieu en de natuur? Wie beschermt dan de armsten in de wereld? En wie beschermt dan de toekomstige generaties die een aarde van ons zullen erven die ernstig beschadigd en in groot verval is achterlaten?
11:30 uur:
Het gaat om het beschermen van mensenrechten, het milieu en de natuur. Hier komt geen ander of beter moment meer voor dan nu. Over een paar jaar is het namelijk te laat en kan een 1,5 graad opwarming niet meer worden tegengegaan. Het is 2 voor 12. Dit probleem zal nooit opgelost worden als de grootste vervuilers in de wereld blijven tegenwerken en blijven weigeren om zich te committeren aan de mondiale klimaatdoelstelling. Dat maakt dat de zaak voor ieder van de eisers van groot belang is.
11:25 uur:
Roger Cox: "... het doorbreken van de huidige status quo die waarschijnlijk tot een gevaarlijke klimaatverandering zal leiden, moet inderdaad gezocht worden in rechtszaken..." " ... ik [zou] de volgende twee vragen aan de rechtbank willen stellen. Als uw rechtbank met toepassing van het recht nu niet ingrijpt, wie dan wel? En als uw rechtbank nu niet zou willen ingrijpen, wanneer dan wel?"
11:20 uur:
De komende tien jaar zijn cruciaal. De benodigde reductiepercentages van uitstoot van broeikasgassen zijn zeer uitdagend, omdat er de afgelopen jaren veel te weinig klimaatactie is ondernomen. Als er nu niet direct drastisch minder wordt uitgestoten, wordt het steeds moeilijker om de mondiale opwarming tot 1,5 graad te beperken.
11:10 uur:
In het Klimaatakkoord van Parijs worden niet alleen landen, maar ook bedrijven aangemoedigd om klimaatactie te ondernemen. Bedrijven, zoals Shell, worden uitgenodigd om hun klimaataanpak op te schalen en ambitieuze klimaatdoelstellingen aan te gaan.
11:00 uur:
Shell heeft de macht om regelgeving en staten te beïnvloeden, onder druk te zetten en zo dus hun eigen bedrijfsactiviteiten veilig te stellen. Onze advocaat benadrukt de geslepenheid van deze strategie.
10:50 uur:
Het beleid en de marketingcampagnes van Shell zijn en blijven er in de toekomst op gericht om gewoon door te gaan met hun huidige businessmodel: het aanwakkeren van de vraag naar olie- en gas en het beschermen van zijn olie- en gasinversteringen.
10:35 uur:
Shell besteedt jaarlijks 50 miljoen euro aan lobby-activiteiten om de eigen (fossiele) belangen te beschermen. Dit vertraagt het klimaatbeleid en de energietransitie.
10:30 uur
Dit zijn 5 criteria waarom Shell 'onrechtmatig gevaar' veroorzaakt:
10:20 uur
Waarom kan het hoofdkantoor van RDS (Royal Dutch Shell) verantwoordelijk gehouden worden voor de wereldwijde uitstoot van alle dochterondernemingen? Roger Cox: Alle beslissingen worden hier in Nederland genomen. Ook de klimaatbeslissingen.
10:00 uur
Onze advocaat Roger Cox houdt zijn pleidooi. Dit is de kern van onze zaak: Door zijn grote CO2-uitstoot veroorzaakt Shell gevaarlijke klimaatverandering en bedreigt daarmee de mensheid, de mensenrechten, de natuur en het milieu. Shell doet te weinig om dit te voorkomen. Wij vinden dat de oliereus verantwoordelijkheid moet nemen. Hier en in het buitenland.
--- Openingspleidooi door Roger Cox, advocaat van Milieudefensie: 9:45 - 11:35 uur ---
Een aantal feiten op een rij:
- Milieudefensie is deze rechtszaak gestart samen met 6 andere organisaties (Greenpeace, Waddenvereniging, Fossielvrij, Both Ends, JMA, ActionAid) en 17.379 individuele burgers.
- De Shell groep is jaarlijks verantwoordelijk voor ongeveer 1,2% van de wereldwijde industriële broeikasgasemissies. Dit is meer dan heel Nederland bij elkaar.
- De Shell groep is qua uitstoot van CO2-emissies de elfde grootste industriële vervuiler in de wereld.
- De Shell groep is een van de 25 multinationals die de afgelopen 30 jaar meer dan de helft van de wereldwijde industriële broeikasgasemissies hebben veroorzaakt.
- In het Parijs Akkoord van 2015 staat dat het nodig is om de mondiale opwarming ruim onder de 2 graden te houden en bij voorkeur te beperken tot 1,5 graad, zodat gevaarlijke klimaatopwarming voorkomen wordt.
9:45 uur
De dag begint met de pleidooien. Zowel Milieudefensie als Shell krijgen hier 2 uur de tijd voor.
9:30 uur
De eerste zittingsdag (van de 4) gaat nu van start. De rechters, advocaten en het team van Milieudefensie nemen plaats.
Wow! Je hebt het hele verslag gelezen. Wat goed. Je bent nu helemaal op de hoogte. Nog even dit: Duizenden mede-eisers, leden en donateurs doen mee met onze historische Klimaatzaak tegen Shell. Samen pakken we de grote vervuilers aan. Wil je ons duurzaam steunen? Word dan lid. Bedankt.
