Op veel plekken in Nederland is de lucht nog veel te ongezond en wordt de Europese wet voor luchtkwaliteit overtreden. Daarom spande Milieudefensie een rechtszaak (kort geding) aan tegen de Nederlandse Staat. Met succes. De rechter besloot in september vorig jaar dat de Staat zo snel mogelijk maatregelen moet nemen om de luchtvervuiling aan te pakken. Samen met Milieudefensie controleren Luchtwachters nu in het hele land of de Staat en gemeenten dat ook echt doen. Deze stedenvergelijking is daarin een belangrijke eerste stap.
De stedenvergelijking laat zien welke steden veel en welke steden minder maatregelen nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren. De vergelijking gaat over maatregelen van vóór de gemeenteraadsverkiezingen van afgelopen maart. Door de vergelijking wordt duidelijk wat de stand van zaken is: welke maatregelen nemen verschillende steden op dit moment om verkeer duurzamer en de lucht gezonder te maken? De stedenvergelijking is gedaan voor 7 steden: Arnhem, Boxtel, Delft, Den Bosch, Eindhoven, Rotterdam en Utrecht.
Met deze vergelijking in de hand, kunnen we zien welke gemeente voorop loopt en welke gemeente wel wat harder zijn best mag doen. Ook wordt duidelijk welke maatregelen gemeenten de komende tijd nog kunnen nemen om de lucht schoner te maken. Kortom: Waar liggen gaten en kansen? Op deze manier houden we de overheid dus scherp en kunnen we met een duidelijk doel met politici in gesprek gaan.
Milieudefensie heeft 30 maatregelen geselecteerd die belangrijk zijn voor gezonde lucht en duurzaam verkeer. Denk aan meer fietspaden of het invoeren van milieuzones. Luchtwachters hebben vervolgens onderzocht of hun stad deze maatregelen neemt en in welke mate. De beoordeling is gedaan aan de hand van het beoordelingskader dat door Milieudefensie is opgesteld.
Het beoordelen van maatregelen is in elke stad door andere Luchtwachters gedaan. Dat maakt de vergelijking tussen de steden indicatief en kan dus niet gebruikt worden om steden ‘af te rekenen’ op het beleid in vergelijking met andere steden. Er ontstaat wel een algemeen beeld van het beleid van de gemeenten en het maakt mogelijk om goede voorbeelden en vergissingen uit te lichten. Er is van elke stad wel iets te leren.
Luchtwachters zijn actief in 12 steden: Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Boxtel, Delft, Den Bosch, Den Haag, Eindhoven, Leiden, Rotterdam, Uden en Utrecht.* Ze volgen het beleid en de besluiten van hun gemeenteraad op de voet, spreken met politici en beleidsmakers en voeren actie om overheden en burgers bewust te maken van de problemen en oplossingen rond verkeer en luchtkwaliteit. Luchtwachters komen regelmatig bij elkaar en hebben onderling contact om af te stemmen en ervaringen en informatie te delen.
* De Luchtwachters in Amsterdam en Den Haag kozen voor een afwijkende methode om het beleid van hun gemeenten in kaart te brengen en konden daarom niet in deze stedenvergelijking worden meegenomen.
Uitkomsten van de stedenvergelijking
Alle 7 steden zijn bezig met oplossingen voor gezondere lucht en duurzaam verkeer. Er wordt flink geïnvesteerd in ruimte voor fietsen en wandelen en minder ruimte voor vervuilend autoverkeer. Denk bijvoorbeeld aan fietsstallingen bij stations, milieuzones voor vrachtverkeer en autoluwe straten. Ook werken steden hard aan uitstootvrij openbaar vervoer. Elektrisch vervoer wordt in veel steden gestimuleerd door het zorgen voor laadpalen.
Maar om de transitie naar duurzaam verkeer en gezonde lucht echt te versnellen is meer nodig. Bovendien blijft de auto nu de meeste ruimte, voordelen en investeringen krijgen. Geen beleid voeren om de auto terug te dringen zorgt ervoor dat de auto’s de fietsers en wandelaars in de weg zitten. De steden kunnen nog veel winnen met hogere parkeertarieven, lagere maximum snelheden en (zero-emissie) milieuzones. Soms maken gemeenten de situatie zelfs erger, door bijvoorbeeld nieuwe parkeergarages te bouwen. Ook scooters krijgen nog veel ruimte en in weinig steden worden die verplaatst naar de rijbaan of vallen ze onder de milieuzone. Daarnaast is in de meeste steden helaas geen goed beleid als er OV-lijnen worden opgeheven.
Hoe moet ik de stedenvergelijking lezen?
De Luchtwachters hebben voor elke maatregel beoordeeld of het beleid van de gemeente positief, gematigd positief, neutraal (of geen beleid), of beleid met negatieve gevolgen is. Omdat een compact schema beter overzicht geeft, zijn deze beoordelingen in cijfers en kleuren uitgedrukt. De cijfers zijn niet bij elkaar opgeteld, omdat de maatregelen erg verschillen en de cijfers dus onderling niet goed met elkaar te vergelijken zijn. Daarnaast is de beoordeling door verschillende groepen mensen gedaan (weliswaar met afstemming), waardoor de kans bestaat dat de beoordeling niet altijd even gelijkwaardig was.
Opmerkelijke goede voorbeelden
De 30 maatregelen die de Luchtwachters hebben beoordeeld zijn gecategoriseerd in 7 thema’s: fietsen en wandelen, auto’s en scooters, milieuzones, stadsdistributie, openbaar vervoer, uitstootvrij verkeer en leefbaarheid. Op elk thema zijn een aantal opvallende voorbeelden te noemen. Die kunnen inspirerend zijn voor ander steden.
Fietsen en wandelen
Snelfietspaden en fietsenstallingen bij stations zijn populair. De snelfietsroute tussen Arnhem en Nijmegen is inmiddels een bekende route, maar ook tussen Arnhem en Wageningen wordt hieraan gewerkt. Tussen Oss en Den Bosch is ook al een route gemaakt. In Den Bosch is voorgenomen het Willemsvaartgebied als boulevard met brede wandelpaden in te richten. In Utrecht worden verkeerslichtenafstellingen fietsvriendelijk gemaakt en de stad neemt 400 maatregelen voor wandelaars. Ook in Eindhoven en Rotterdam is er aandacht voor het inrichten van straten voor voetgangers.
Auto’s en scooters
Arnhem is begonnen met een remake van de binnenstad, het Gele Rijdersplein is autovrij gemaakt en de parkeerplaatsen van de Markt gehaald. In Rotterdam gaat de Coolsingel op de schop en verdwijnt er 1 van de 4 rijbanen. Ook worden in Rotterdam 3000 parkeerplaatsen van straat gehaald.
Openbaar vervoer
In Den Bosch moeten in 2018 14 van de 36 bussen op groene stroom uit windmolens in Zeeland rijden.
Uitstootvrij verkeer
Op Delft na is er positief beleid ten opzichte van uitstootvrij openbaar vervoer. Eindhoven en Utrecht hebben beleid gezet op uitstootvrije taxi’s. Utrecht heeft daarnaast ook beleid voor uitstootvrij varen. Arnhem heeft deels trolleybussen en wil twee waterstofbussen als test.
Milieuzones
Eindhoven heeft het plan voor een zero-emissie milieuzone voor scooters in 2026 en Arnhem heeft tot nu toe nog steeds het plan voor de strengste milieuzone van Nederland. De milieuzone voor personenauto’s is nu alleen nog ingevoerd in Utrecht en Rotterdam.
Stadsdistributie
Utrecht heeft een uitgebreid beleidsplan voor het introduceren van zero-emissie stadsdistributie: Actieplan Goederenvervoer 2015-2020.
Leefbaarheid
Utrecht stimuleert leefstraten stevig en Rotterdam werkt aan Happy Streets en Parking Day. Op Parking Day mogen mensen een parkeerplaats voor andere dingen gebruiken en verschijnen er tentoonstellingen, loungeplekken en zijn mensen meer op straat. Op Happy Streets worden straten opengesteld voor mensen (en zijn auto’s niet meer welkom op de rijbaan).
Terwijl de klimaatcrisis steeds zichtbaarder wordt, laten politici en grote vervuilers het afweten. In je eentje los je dat niet op. Dankzij onze leden lukt dat wel. We hebben invloed en krijgen veel voor elkaar. Met meer leden kunnen we meer doen. Doe je mee?
