Welke rol speelt het klimaat tijdens de Joodse feestdagen?

Deze week is het Pesach. In plaats van brood worden dan matzes gegeten, je kent ze vast wel. Wat hebben de Joodse feestdagen van Pesach met klimaatrechtvaardigheid, gelijkheid en vrijheid te maken? Ik ga hierover in gesprek met collega Marloes, coördinator van Bewegingsopbouw en eindverantwoordelijke voor Fair Future Generators.

Fair Future Generators is een project van Milieudefensie waar jongeren van 18 tot en met 27 jaar aan mee kunnen doen. De focus ligt op het leren van nieuwe vaardigheden en ontwikkelen van talent.

Marloes, jij zet je in voor een klimaatrechtvaardige wereld. En je bent Joods. Net als ik. Ik zie veel overeenkomsten daartussen. Ik denk dan bijvoorbeeld aan hoe de Joodse kalender en feestdagen samenhangen met de landbouw. We hebben feestdagen voor het zaaien en oogsten. Die verbinding met het land, en dus het klimaat, is belangrijk. Hoe zie jij dat?
Klimaatrechtvaardigheid is voor mij onlosmakelijk verbonden met het Jodendom. De aarde, de natuur, wij dragen daar zorg voor. Dat zie je terug in de Joodse richtlijnen voor het werken op het land: na 7 jaar laat je het land een jaar brak liggen zodat het zichzelf kan herstellen. De passages over de natuur die ik uit de 'Torah' (het oude testament) lees gaan altijd over 'hoe zorgen we voor de aarde en voor elkaar?' 

Voor mij is het Joodse concept van 'Tikkun Olam' (het verbeteren van de wereld) heel belangrijk. Daar komt mijn Jodendom en klimaatactivisme helemaal in samen.
Absoluut. Het idee van 'tzedek tzedek tirdof', ofwel de strijd voor rechtvaardigheid, komt daar ook in terug. Je mag vanuit het Jodendom niet wegkijken van leed. En dat houdt verband met mensen die het zwaar hebben. Ik kijk bewust naar de zuidelijke helft van de wereld. Waar veel mensen de gevaarlijke gevolgen van de klimaatcrisis al voelen. Klimaatontwrichting die mensen, bedrijven en overheden op de noordelijke helft voor het grootste deel veroorzaken. Wij zijn verplicht daar iets aan te doen.

Mijn werk is niet alleen maar leuk en belangrijk, het is ook een spirituele opdracht. Zo zeg ik aan het begin van de dag bijvoorbeeld de 'bracha' (gebed) voor het creëren van iets goeds. Dat doe ik om mezelf eraan te herinneren dat ik niet alleen naar een vergadering ga, maar dat ik iets goeds ga bijdragen aan de wereld.

Wat mooi dat je dat doet, Marloes! Ik kijk enorm uit naar Pesach. Het is mijn favoriete feestdag. Ik vind het een prachtig ritueel, hoe we de 'Haggadah' (boek met het verhaal van de uittocht uit Egypte) lezen, en ook echt ervaren met de Seiderschotel (schotel met gerechtjes en kruiden die het verhaal van de uittocht vertellen). Wat mij het meeste raakt zijn de vele bijzondere gesprekken die je deze avond met elkaar hebt. Gesprekken over vrijheid en gelijkheid. Het is een gezellige 'balagan' (chaos). Wat betekent Seideravond voor jou?
Eén van de dingen die in de Talmoed staat, is dat we Pesach vieren op een manier die relevant is voor ons, nu. Dat vind ik elk jaar een mooie uitdaging. Dit jaar was een bewogen jaar voor mensen uit onze gemeenschap. Velen hebben voorouders of familie in Oekraïne, het voelde dichtbij en betrokken. Dus ik weet zeker dat ik daar dit jaar met mijn Seider aandacht aan geef. Pesach gaat ook veel over twijfel en angst, bang zijn voor te weinig eten en de onzekerheid van vluchten. Het is een heel menselijk verhaal. Ik kijk er naar uit om die relevantie en verbinding tussen het verhaal van Pesach en de actualiteit op te zoeken.

Een belangrijk element in Seideravond is de Seiderschotel, een bord met daarop symbolische kruiden en gerechtjes. Kun je vertellen waar het voor is?
Een Seiderschotel is een schaal met daarop kleine gerechten en kruiden die het verhaal vertellen van de uittocht uit Egypte. Dus als je de Haggadah (het boek) niet hebt, kun je nog steeds het verhaal vertellen aan de hand van alle elementen op de Seiderschotel. Het bittere kruid en zoute water symboliseert het verdriet en de tranen van slavernij. De zoete charoset (mix van appel en noten) staat voor het goede en zoete in Egypte en de leem en klei van het bouwwerk.
 
Ik vind de Seiderschotel ontzettend mooi en leuk, vooral de moderne versies ervan. Zo gebruik ik in plaats van een ei, een avocado pit om mijn Seiderschotel vegan te maken en je kent natuurlijk de sinaasappel wel.
Ja! Ik gebruik in plaats van het lamsbot bijvoorbeeld een beeldje van een lammetje.
 
Zo leuk, ik gebruik een rode biet! En het mooiste aan de Seiderschotel vind ik de moderne interpretatie. 
Het hele idee van de Seiderschotel aanpassen is een opdracht uit de Talmoed (commentaar bij het Oude Testament) om ons eigen verhaal - dus geen nieuw verhaal - relevant te maken. Om zo de geschiedenis van onze slavernij te herinneren. En dat we vluchtelingen waren. Zo word je uitgenodigd om te bedenken 'voor wie geldt dit verhaal nog meer?'
 
Ik leg een sinaasappel neer op mijn Seiderschotel, voor LHBTQ+ rechten. De sinaasappelpitjes spugen we uit, om zo homofobie af te keuren. Ik zie veel raakvlakken tussen Pesach en klimaatrechtvaardigheid. Als ik de ingrediënten op de Seiderschotel neerleg, denk ik ook aan alle groepen die hard worden getroffen door de klimaatcrisis. Bij de sinaasappel denk ik aan de vele LHBTQ+'ers die niet worden opgevangen bij natuurrampen ten gevolge van de klimaatcrisis. Zo werden trans vrouwen geweigerd in opvanghuizen in New Orleans na storm Katrina.
Precies. En dakloze jongeren in New York ondervinden de gevolgen van stormen, klimaatschommelingen, regen en droogte. Vrouwen, mensen van kleur en de LHBTQ+ gemeenschap worden harder en eerder geraakt door de klimaatcrisis. Dit jaar leg ik ook een hete peper voor de klimaatcrisis op mijn Seiderschotel.

Bedankt Marloes! Wat zou je anderen nog willen meegeven?
Het staat je niet vrij om de klimaatcrisis te negeren, maar je hoeft het ook niet helemaal alleen op je te nemen. Dat is denk ik vooral voor jongeren lastig. Het is zo'n groot probleem. We voelen ons verantwoordelijk. Blijf bij de strijd betrokken, maar pas op dat je niet opbrandt. Dit doen we samen.