Nederland is een spil in het groeiend aantal claims van bedrijven tegen overheden in andere landen. Onze handelsverdragen zijn geliefd bij multinationals vanwege de royale mogelijkheden om overheidsbeleid aan te klagen buiten nationale rechters om. Maar Nederland zelf is voor zover bekend nog nooit aangeklaagd. Hoe zit dat?
Het aantal investeringsclaims tegen landen groeit de laatste jaren hard. Vroeger moesten vooral ontwikkelingslanden zich verdedigen tegen westerse bedrijven die zich benadeeld voelden. De laatste jaren worden er steeds meer claims ingediend tegen westerse landen.
Bijvoorbeeld tegen Duitsland vanwege strenge milieu-eisen voor een kolencentrale. Of tegen de VS omdat het geen toestemming gaf voor de omstreden Keystone XL-oliepijpleiding.
Canada is al 26 keer aangeklaagd, onder andere vanwege allerlei milieumaatregelen. België kreeg het aan de stok met een Chinese aandeelhouder van Fortis, vanwege de redding en nationalisatie van de bank.
Die Chinese aandeelhouder van Fortis had net zo goed een claim in kunnen dienen tegen Nederland. Maar deed dat uiteindelijk niet. Schaliegasbedrijf Cuadrilla uit het Verenigd Koninkrijk had een claim tegen het Nederlandse schaliegasverbod kunnen indienen, maar beperkt zich tot nu toe tot een beroep bij de nationale rechter.
Misschien heeft Nederland geluk gehad. Maar misschien weten we niet wat er achter de schermen gebeurt. Soms is dreigen met een ISDS-claim – een claim via een internationaal arbitragehof, bekend als investor-state dispute settlement - genoeg om een overheid zover te krijgen beleid terug te draaien of achter gesloten deuren een deal te sluiten. Wellicht heeft het Chinese bedrijf zo toch zijn compensatie weten te regelen.
De regering onderhandelt met de eigenaren van de kolencentrales over sluiting, de zogenoemde kolenexit. Daar hangt de dreiging van een ISDS-claim zonder twijfel boven de onderhandelingstafel. Het Zweedse Vattenfall (eigenaar van Nuon) heeft al goede ervaringen opgedaan met ISDS tegen Duitsland. Ook de andere 3 kolenbedrijven – RWE, Engie en Uniper - hebben al eerder claims ingediend.
De kolenbedrijven willen forse compensatie voor de vervroegde sluiting. Of ze willen de centrales volledig gaan gebruiken voor de verbranding van biomassa. Dat is ook niet duurzaam, want dan gaan de centrales Canadese bomen verbranden.
Kortom, alles wijst op 2 mogelijke scenario’s:
Als Nederland de bedrijven niet voldoende tegemoetkomt, dan is een miljardenclaim niet ver weg.
Een invoering van een minimum CO2-prijs leidt tot flink hogere kosten voor buitenlandse bedrijven zoals Tata Steel, de eigenaar van Hoogovens. Een einde aan de belastingvrijstelling op kerosine dupeert luchtvaartmaatschappijen. En zo leidt een duurzamer belasting- en subsidiestelsel tot nog veel meer boze buitenlandse bedrijven.
De invoering van nieuwe belastingen of de afschaffing van subsidies heeft al tot tientallen ISDS-claims geleid. En regelmatig worden bedrijven in het gelijk gesteld. Het is heel goed denkbaar dat ook Nederland dit soort maatregelen niet kan nemen zonder dat de dreigbrieven met ISDS-claims op de deurmat vallen.
De komende vijf jaar hoeven we misschien nog geen claim van Monsanto te verwachten. Glyfosaat mag nog steeds verkocht worden. Maar wellicht is dat anders als er later alsnog een verbod komt. En wie weet welke rol ISDS heeft gespeeld in de politieke strijd om de net verstrekte verlenging van vijf jaar erdoor te krijgen?
Na de laatste aardbeving kan er geen twijfel meer over bestaan dat de gaskraan in Groningen veel sneller dicht moet. Alleen bij de NAM bestaat die twijfel nog wel. De gaswinning halveren zou voor de NAM een fors verlies betekenen. Precies het soort situatie waarvoor ISDS bedoeld is. Grootaandeelhouder ExxonMobil weet er wel raad mee, weten we van andere ISDS-zaken.
Foto: Marten van Dijl/MD
Maar ook de andere aandeelhouder Shell zou niet kansloos zijn. Als Shell de investering bij een vestiging buiten Nederland onderbrengt, kan het zich voordoen als buitenlands bedrijf en zo alsnog een beroep doen op ISDS. Het zou niet de eerste keer zijn dat ISDS-arbiters zoiets zouden accepteren. Dan zou het Nederlandse Shell de Nederlandse overheid aanklagen als buitenlands bedrijf.
Het zou zelfs kunnen dat Nederland al eens voor een ISDS-arbitragehof is gesleept. Maar dat daarover niks openbaar is. Sommige verdragen eisen een minimum aan transparantie over lopende processen. Andere verdragen eisen slechts dat het eindoordeel van de arbiters naar buiten komt. Dat betekent dat een nog lopende zaak of een zaak die eindigt in een schikking volledig geheim kan blijven, inclusief de geschikte compensatie, betaald van belastinggeld.
Volgens de openbare gegevens zijn er wereldwijd 817 ISDS-claims ingediend. En niet één van al die claims is tegen Nederland gericht. Maar we weten niet wat we niet weten. Het zou ook zomaar het topje van de ijsberg kunnen zijn.
Heel veel onduidelijkheid en gerommel achter de schermen. Daar zijn mens en milieu sowieso de dupe van. Maar de Nederlandse regering, met handelsminister Sigrid Kaag voorop, heeft nu de kans om alle investeringsverdragen te herzien.
Het is tijd voor écht eerlijke verdragen. Nu. Voordat de samenleving op kosten gejaagd wordt omdat we bedrijven verantwoordelijk houden voor klimaat- en milieuvervuiling.
Terwijl de klimaatcrisis steeds zichtbaarder wordt, laten politici en grote vervuilers het afweten. In je eentje los je dat niet op. Dankzij onze leden lukt dat wel. We hebben invloed en krijgen veel voor elkaar. Met meer leden kunnen we meer doen. Doe je mee?
