Veel juridische experts zien kansen voor Milieudefensie om de klimaatzaak tegen Shell te winnen. De vergelijking met de veroordeelde tabaksindustrie wordt al getrokken. Een overzicht van de reacties tot nu toe.
Juristen met een expertise in aansprakelijkheidsrecht zien Milieudefensie wel winnen. Elbert de Jong van de Universiteit Utrecht vindt deze zaak kansrijker dan de klimaatzaak van Urgenda tegen de staat. "Het draait allemaal om de zorgvuldigheidsnorm, oftewel: je mag anderen niet in onredelijk gevaar brengen. De rechter heeft in de Urgenda-zaak geaccepteerd dat die norm ook geldt bij klimaatverandering.” De rechter zou kunnen bepalen dat Shell ons in gevaar brengt, omdat het bedrijf bijdraagt aan klimaatverandering. De Jong: "Want als het op de Nederlandse Staat van toepassing is, waarom dan niet op Shell?”
Ook de bijzonder hoogleraren Gerrit van der Veen en Liesbeth Enneking geloven dat Milieudefensie 'best een kans maakt' om te winnen.
Promovendus in bestuurdersaansprakelijkheid Tim Bleeker schrijft over de zaak: "Deze rechtszaak lokt een discussie uit over de vraag in hoeverre bedrijven een rechtsplicht hebben om hun uitstoot te beperken. Dat is klimaataansprakelijkheid 2.0.”
Hoogleraar aansprakelijkheidsrecht Ivo Giesen zegt in het artikel van de Correspondent: “Een van de cruciale vragen is of er een zorgplicht rust op een oliebedrijf als Shell. Volgens Milieudefensie is het voor Shell al sinds eind jaren negentig – en zeker sinds het Parijs-akkoord – duidelijk wat er van het bedrijf verlangd wordt: de uitstoot moet snel naar nul om de opwarming te beperken tot ‘ruim beneden de 2 graden’. ‘Zodra duidelijk is wat er van je verlangd wordt’, bevestigt Giesen, ‘wordt je zorgplicht concreet.’ Giesen ziet wel beren op de weg. ‘Bij Urgenda kon de rechter zeggen: "Staat, je hebt de internationale klimaatakkoorden getekend; gedraag je daar ook naar." Maar Shell heeft dat nooit gedaan. Daarom is het veel ingewikkelder om een bedrijf aansprakelijk te stellen. Van de overheid kun je nog zeggen: die heeft een algemeen belang te dienen. Bedrijven zijn vooral op de wereld om producten te verkopen, winst te maken en aandeelhouders tevreden te stellen. Kun je de norm die geldt voor de overheid ook op het bedrijfsleven plakken? Het is niet iets wat je zomaar inkopt.’ “
Channa Samkalden kent de tactieken van Shell. Ze is advocaat in de andere zaak die Milieudefensie tegen Shell voert, over olielekkages in Nigeria. Een zaak die al 10 jaar duurt, omdat Shell, zo zegt ze in een interview in de Correspondent, “op alle procedurele slakken zout legt”. Ze denkt dat Shell alles op alles zal zetten om de klimaatzaak van Milieudefensie te laten stranden. "Shell heeft er een handje van om op licht pedante toon alles wat je ze voorhoudt te weerspreken."
Carroll Muffett van het Center of International Environmental Law vergelijkt het met de rechtszaken tegen tabaksfabrikanten. Ook olie- en gasbedrijven hebben jarenlang twijfel gezaaid over klimaatverandering. Het verschil is, zo zegt hij in een interview in de Correspondent: "Het duurde drie decennia voordat een rechter eindelijk oordeelde” tegen de tabaksfabrikanten. "Maar bij de aanklachten over klimaatverandering hebben de eisers het bewijs al in handen als ze de rechtbank binnenstappen."
Hoogleraar milieurecht Kars de Graaf zou het ‘heel opmerkelijk’ vinden als Milieudefensie wint. Maar dat wil niet zeggen dat hij er niks in ziet. Ook De Graaf vergelijkt Shell met de tabaksindustrie: "Op een gegeven moment kunnen opvattingen zo zijn veranderd, dat een onderneming plotseling blijkt onrechtmatig te handelen."
In de Groene Amsterdammer schrijft Laura Burgers, die aan de UvA promoveert op de democratische legitimiteit van milieu-aansprakelijkheidszaken: "Het recht moet zekerheid bieden waar in de politiek belangen en meningen alle kanten op vliegen. Wie roept ‘recht is politiek!’ is óf verontwaardigd óf cynisch. Recht is gelukkig ook geen politiek. Recht is namelijk de uitkomst van politiek." en "We zien nu dat rechters de ene klimaatzaak anders beoordelen dan de andere: de rechtbank Den Haag in de Urgenda-zaak vond dat er voldoende recht bestond om haar oordeel op te baseren, terwijl de Noorse rechter zei dat het klimaat meer iets is voor de politiek. Dit duidt niet op rechterlijke willekeur, maar betekent dat we getuige zijn van een rechtsontwikkeling. Klimaatverandering was duidelijk een politiek onderwerp, maar dat is aan het verschuiven."
Sophie Marjanac, klimaatjurist bij het Londense Client Earth zegt: “Deze zaak kan grote gevolgen hebben. De argumenten zijn sterk en dit zou de deur open kunnen zetten voor nog meer klimaatgeschillen tegen fossiele-energiegiganten."
Hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans ziet er als een van de weinigen niks in, omdat Shell het klimaatakkoord van Parijs niet heeft getekend. “Zonder dat landen wetten en regels hebben gemaakt, kun je eigenlijk niet naar de rechter om Shell te dagen.” Het klopt dat Shell niet gebonden is aan het Parijs akkoord, maar dat Shell zich aan de regels houdt, vrijwaart Shell niet van aansprakelijkheid voor schade die het veroorzaakt. Volgens het Nederlandse recht mag je geen schade aanrichten als deze kan worden voorkomen. De afspraken die gemaakt zijn in het Parijs akkoord helpen om te bepalen of, wanneer en in hoeverre er schade wordt veroorzaakt.
Alles bij elkaar, laten de reacties tot nu toe zien dat een klimaatzaak tegen Shell ook bij juristen tot discussie leidt, over de rol van de rechterlijke macht, maar natuurlijk ook over de juridische verplichtingen als het gaat om klimaatverandering. Wat betreft de kansen van Milieudefensie om deze zaak te winnen lijken de reacties tot nu toe overwegend voorzichtig positief.
Terwijl de klimaatcrisis steeds zichtbaarder wordt, laten politici en grote vervuilers het afweten. In je eentje los je dat niet op. Dankzij onze leden lukt dat wel. We hebben invloed en krijgen veel voor elkaar. Met meer leden kunnen we meer doen. Doe je mee?
