Energiearmoede

Er wordt wel eens beweerd dat de gestegen energiekosten het gevolg zijn van het klimaatbeleid. Omdat investeren in schone energie en energiebesparing zo duur zou zijn. Maar het omgekeerde is het geval. Dat zit zo.

In het kort - de 5 belangrijkste conclusies:

1 - De hoge energieprijzen zijn het directe gevolg van beslissingen van regeringen en grote olie- en gasbedrijven.
2 - Een snellere overstap op schone energie en energiebesparing had die prijsstijgingen veel minder heftig gemaakt. En het maakt ons minder afhankelijk van een paar hele grote bedrijven.
3 - De investeringen in schone energie die wel zijn gedaan, beschermen juist tegen nóg hogere kosten. 
4 - De gevolgen van de klimaatcrisis kosten ons allemaal de komende jaren heel veel geld: tussen de 215 en 1.392 euro per wereldbewoner, per jaar. Denk bij die gevolgen bijvoorbeeld aan extreem weer, en aan voedsel- en waterschaarste. Hoe langer we maatregelen uitstellen, hoe hoger die kosten oplopen.
5 - Shell heeft Nederland verslaafd gemaakt aan (Russisch) gas en profiteert nu van de gascrisis.

Mensen in de kou

Door de oorlog in Oekraïne zijn de gasprijzen voor burgers en bedrijven enorm gestegen. Energiearmoede is nu één van de meest besproken onderwerpen in de wereld. De EU, Nederland en andere landen investeren vele miljarden om mensen niet helemaal in de kou te laten zitten. De olie- en gasbedrijven profiteren juist. De wereldwijde olie- en gasindustrie behaalde in 2022 een winst van 3.726 miljard euro. Dat is ruim 471 euro per wereldbewoner.

Waren die hoge prijzen te voorkomen? Het korte antwoord is: ja. Want het is geen natuurverschijnsel dat dit gebeurt. Het is het directe gevolg van beslissingen van regeringen en grote olie- en gasbedrijven.

Twijfel als wapen
Er wordt al heel lang twijfel gezaaid over klimaatverandering, duurzame energie en energiebesparing. Vooral door de olie- en gasindustrie zelf. Dat begon met vragen over de klimaatcrisis: warmt de aarde wel op, is de zon niet de oorzaak, hoe erg is het nou helemaal? En toen dat niet langer was vol te houden, met nieuwe vragen: kunnen we niet beter nog even wachten, is verduurzaming niet veel te duur en jaagt het burgers en bedrijven niet op (veel te hoge) kosten?

Twijfel is vooral een wapen om verdeeldheid te zaaien in de maatschappij. Terwijl wetenschappers steeds minder twijfel kregen over klimaatverandering, raakte de maatschappij steeds meer verdeeld. Het is uiterst effectief, omdat media aan hoor en wederhoor doen en alle geluiden in het klimaatdebat even zwaar laten klinken. Ook als daar helemaal geen aanleiding (meer) voor is. Het doel van twijfel zaaien is steeds hetzelfde: zorgen voor vertraging van de noodzakelijke klimaatmaatregelen.

Duurzame energie is de oplossing, niet het probleem

Door onze afhankelijkheid van olie, kolen en gas, zijn de gas- en elektriciteitsprijzen omhoog geschoten. Een snellere overstap op schone energie en energiebesparing had die prijsstijgingen veel minder heftig gemaakt. Dat zegt Milieudefensie niet alleen, dat zegt ook het Internationale Energieagentschap (IEA) in de World Energy Outlook 2022 (Engels).

De investeringen in schone energie die wel zijn gedaan beschermen juist tegen nóg hogere kosten.

Wat kost klimaatverandering?

De olie- en gasindustrie en anderen zaaien graag twijfel over de kosten van klimaatmaatregelen. Die zouden onbetaalbaar zijn. Over de kosten van klimaatverandering zelf hoor je ze nooit. Maar die kosten zijn er natuurlijk wel. En hoe langer we maatregelen uitstellen, hoe hoger die kosten oplopen.

Foto: mensen in Bangladesh zoeken een goed heenkomen na overstromingen. Extreem weer neemt door de klimaatcrisis toe.

Om wat voor kosten gaat het dan precies? Het IPCC (de VN-klimaatorganisatie) noemt deze effecten, die allemaal (veel) geld gaan kosten:

• De aantasting van ecosystemen (zoals bossen en koraalriffen) en biodiversiteit (het aantal dier- en plantensoorten).
• De toename van extreem weer.
• De aantasting van de voedselzekerheid.
• De aantasting van de waterzekerheid.
• De aantasting van de gezondheid en het welzijn van mensen.
• Toename van mensen die vluchten en migratie, omdat gebieden onleefbaar worden.
• Toenemende kwetsbaarheid van: mensen, steden, wegen, spoorlijnen, bruggen, en de economie.
• De risico’s van zeespiegelstijging.

Het is misschien niet zo eenvoudig om die kosten precies in kaart te brengen. Maar dat betekent niet dat er geen kosten zijn. En het gaat om ongelooflijk veel geld. Volgens sommige economen lopen de kosten de komende jaren wereldwijd op tot 1,7 biljoen dollar per jaar. Andere schattingen komen nog veel hoger uit (tot wel 11 biljoen per jaar). Dat is tussen de 215 en 1.392 euro per wereldbewoner. Per jaar!

We zijn afhankelijk gemaakt van olie, kolen en gas

De oorlog in Oekraïne heeft de wereld in een energiecrisis gestort. Maar de omvang van die crisis is vooral het gevolg van politieke besluiten of het uitblijven daarvan. Als Nederland veel eerder was begonnen met het isoleren van huizen en duurzame energie, was de schade minder groot geweest.

Ook grote olie- en gasbedrijven spelen een belangrijke rol. Als we naar de Nederlandse situatie kijken, valt met name de rol van Shell op. Shell heeft ons verslaafd gemaakt aan gas en profiteert nu van de gascrisis. Dit zijn de belangrijkste feiten:

• Shell is een grote gasproducent. Daarom heeft het bedrijf er belang bij dat bedrijven en burgers afhankelijk blijven van aardgas.
• Shell heeft gasbelangen in Rusland en belangen in de pijpleidingen om dit gas naar Europa te brengen. Daardoor zijn Nederland en andere landen afhankelijker geworden van Russische gas. (Onder invloed van de sancties stoot Shell die belangen nu af.)
• Shell heeft een belangrijke rol gespeeld bij het aanhalen van de banden tussen Europa en Rusland. Dat deden ze om de aanvoer van Russisch gas te bevorderen.
• Shell heeft een belangrijke rol gespeeld bij het vergroten van draagvlak voor gasprojecten in Nederland.
• Nederland heeft op voorspraak van Shell bijna 10 miljard euro in de zogenaamde gasrotonde geïnvesteerd. Dat is een knooppunt van gasleidingen, waardoor Nederland en andere Europese landen afhankelijker werden van Russisch gas.

Nederland werd niet alleen afhankelijk van Russisch gas. Door de miljarden die zijn uitgegeven, had Nederland ook minder geld voor duurzame energie en energiebesparing. Shell behaalde juist een recordwinst van 38,4 miljard euro mede veroorzaakt door de enorme gasprijsstijgingen. Dit bedrijf werd met andere woorden veel rijker van de gascrisis. En Nederlandse burgers en bedrijven veel armer.

Schone energie breekt de macht van grote vervuilers

Op de huidige energiemarkt hebben een paar grote spelers, zoals Shell, de macht. Zij bepalen de spelregels. Dat komt niet alleen omdat die bedrijven zo groot zijn en heel rijk. Olie, kolen en gas is maar op een paar plekken te vinden en er is veel techniek en kennis nodig om het uit de grond te halen.

Bij schone energie (en energiebesparing) is dat anders. Er zijn veel meer bedrijven en het is op veel meer plekken beschikbaar. Daardoor is er meer concurrentie en zijn de prijzen voor consumenten lager. Op de meeste plekken op de wereld is schone energie al goedkoper dan olie, kolen en gas.

Wie zich zorgen maakt over de energiekosten van Nederlandse burgers en bedrijven, zou moeten pleiten voor meer energiebesparing en sneller overstappen op schone energie.

Steun ons hoger beroep

In 2021 wonnen we samen met ruim 17.000 mede-eisers onze Klimaatzaak van Shell. Shell moet van de rechter veel meer doen om gevaarlijke klimaatverandering te stoppen en veel sneller. Die uitspraak verandert alles. Nu pakken we nog 29 grote vervuilers aan. Maar Shell is in hoger beroep gegaan. Help jij ons om weer te winnen?

Foto bovenin: een ouder paar kijkt bezorgd vanwege zorgen over hun energierekening.