We kunnen grote vervuilers niet langer ontzien

Willen we de Nederlandse industrie betaalbaar verduurzamen, dan moet de zware industrie haar eerlijke deel aan die verduurzaming bijdragen. Nu dreigt de rekening bij het mkb en de burger te belanden, betoogt directeur van Milieudefensie Donald Pols in zijn opiniebijdrage. 'De focus op rendement ligt op ramkoers met onze planeet, en de mensen hebben dat door.'

gepubliceerd in het Financieel Dagblad op 17 Juli 2021

Met een bewogen speech presenteerde Eurocommissaris Frans Timmermans woensdag het plan van de Europese Commissie om de klimaatcrisis te keren. Daarin is een grote rol weggelegd voor de industrie. In de Europese plannen moet het emissiehandelssysteem voor industrie en energiebedrijven (ETS) tot de grootste reductie van broeikasgas leiden.

De uitstoot van die sectoren moet in 2030 61% lager zijn dan in 1990. Voor de bedrijven in kwestie betekent dat een stijgende prijs voor CO2-uitstootrechten: de concurrentie om die rechten te bezitten neemt immers toe. De prijs beweegt zich nu al enige tijd boven de €50 per ton.

Opvallend was de reactie van werkgeversorganisatie VNO-NCW. De verenigde werkgevers hebben zich jarenlang met hand en tand verzet tegen de nationale CO2-heffing voor de industrie. Nu heerst er tevredenheid: met het aangescherpte ETS wordt het speelveld binnen de Europese Unie meer gelijk en zal de Nederlandse CO2-heffing minder pijn gaan doen.

De nationale CO2-heffing, die oploopt naar €125 per ton in 2030, is hard nodig, omdat wij in Nederland veel zware industrie hebben. Bijna een kwart van de Nederlandse uitstoot van broeikasgassen is afkomstig van slechts 12 grote ondernemingen: Tata Steel, olieraffinaderijen en chemische bedrijven. Het zijn stuk voor stuk multinationals met een hoofdkantoor in het buitenland, op Shell na.

Dwangmiddel

Om de doelen uit het huidige klimaatakkoord te halen, is die €125 per ton CO2 voor de industrie minimaal nodig als dwangmiddel om de uitstoot omlaag te krijgen. Dit berekende het Planbureau voor de Leefomgeving. Ook het aangescherpte ETS gaat dat soort prijzen niet leveren. Die nationale CO2-heffing kwam er na jaren van vrijwilligheid richting de industrie. Vrijwilligheid die maakte dat in de zware industrie de broeikasgasuitstoot alleen maar gestegen is.

‘Om in lijn te blijven met Parijs moet ook Nederland zich aan 65% committeren.’

Maar er is meer nodig. We mogen verwachten dat een nieuw kabinet minimaal het Europese doel van 55% minder uitstoot in 2030 overneemt. Dat is het absolute minimum. Let wel, Duitsland heeft getekend voor 65% reductie in 2030, het Verenigd Koninkrijk voor 68% en Denemarken voor 70%. Om in lijn te blijven met Parijs moet ook Nederland zich aan 65% committeren. En dus moet de Nederlandse industrie véél meer CO2 gaan reduceren dan nu in het klimaatakkoord staat. Het gevolg: een veel hogere nationale CO2-heffing om dat af te dwingen.

Spelregels veranderen

Een andere reden dat VNO-NCW zich tevreden toont, lijkt het feit dat de Nederlandse overheid zich bij de financiering van industriële vergroening voegt naar de spelregels van aandeelhouders. Die behelzen sinds jaar en dag dat elke investering die minder aandeelhouderswaarde oplevert als ‘onrendabel’ wordt bestempeld, en gewoonweg niet wordt gedaan. Dat geldt ook voor uitstootvermindering: als het niet in een paar jaar kan worden terugverdiend, is het niet rendabel.

‘Stel je voor dat burgers alleen hun vuilnis naar het inleverpunt zouden brengen als ze daarvoor worden beloond.’

En zo kan het dat de belastingbetaler via subsidies álle meerkosten betaalt voor het opslaan van de CO2 van Shell en Exxon onder de grond, volgens de spelregels van Shell en Exxon zelf. CO2-opslag moet winstgevend worden gemaakt, anders gaan deze bedrijven het gewoonweg niet doen.

Stel je voor dat wij alleen onze vuilnis naar het inleverpunt zouden brengen als we daarvoor worden beloond. Dat lijkt absurd en toch zijn dat de spelregels die gelden voor multinationals. Kunstmestgigant Yara zag zijn aandeelhouderswaarde in acht jaar tijd met 80% stijgen, maar eist nu van de Nederlandse overheid geld om de eigen vergroening ‘rendabel’ te maken. Zo worden de kosten gesocialiseerd, en de winsten geprivatiseerd.

Vrijgesteld

In dit geval is de belastingbetaler vooral het midden- en kleinbedrijf. Via de Opslag Duurzame Energie (ODE) betaalt het mkb voor de vergroening van de zware industrie, omdat die industrie vrijwel volledig is vrijgesteld van energiebelastingen. Een metaalverwerkend mkb-bedrijf betaalt 75 keer meer ODE per ton CO2-uitstoot dan Shell.

Uit een volksraadpleging door de Universiteiten van Delft en Utrecht komt dan ook niet heel verrassend naar voren dat burgers best bereid zijn om in te leveren om het klimaat te redden. Maar dan willen ze wél dat grote vervuilers niet langer worden ontzien. De focus op rendement ligt op ramkoers met onze planeet, en de mensen hebben dat door.

‘Burgers zijn best bereid om in te leveren om het klimaat te redden. Maar dan willen ze wél dat grote vervuilers niet langer worden ontzien.’

De uitspraak van de rechter in het Shell-vonnis is ook om die reden revolutionair. De rechter legt de verantwoordelijkheid voor het terugbrengen van de mondiale uitstoot van Shell direct neer bij Shell, en wel over de hele keten. De aloude spelregels van de aandeelhouders worden aan de kant geschoven.

Boven alles heeft Shell een zorgplicht richting burgers om klimaatverandering te voorkomen. De vraag is: moet de overheid dan nog wel zo welwillend zijn om altijd maar weer de rekening te betalen?

Er is een CO2-heffing die de industrie dwingt de uitstoot te verlagen. Bovendien er is een uitspraak van de rechter die de verantwoordelijkheid neerlegt bij de grote vervuilers. Het is allang vijf over twaalf geweest. De grote vervuilers moeten concrete stappen nemen om hun uitstoot drastisch te verlagen, in plaats van de meest winstgevende investeringen voorrang te geven. Alleen dan hebben ze een duurzame toekomst.

Donald Pols is directeur van Milieudefensie.