Bij de Klimaatwakes vinden activisten een plek om op te laden en verdriet te delen. En om nieuwe inzichten op te doen. Deze keer staan ‘ongemakkelijke vragen’ centraal. “Waarom zijn we hier met z’n allen zo wit?”
De eerste bezoekers druppelen de Dominicuskerk binnen. Ook een enkele verdwaalde toerist die wil schuilen voor de regen, komt even kijken. Het Klimaatkoor oefent alvast het eerste lied.
De Klimaatwake is een maandelijkse viering, opgezet door een groepje klimaatactivisten, waarvan de meeste elkaar kennen via Milieudefensie. Ze maakten zich zorgen over mede-activisten die uitvielen. Elske Scholte, coördinator van de wake: “We hoorden steeds hetzelfde: die doet niet meer mee, die zit met een burn-out thuis. Ik vond dat verdrietig maar ook herkenbaar. We hadden behoefte aan een soort community, een plek waar je je kunt opladen en je verbonden kunt voelen. Maar ook een plek waar je je verdriet kunt delen.”
De wake is ‘multi-levensbeschouwelijk’. Elske: “We zijn begonnen met sprekers vanuit verschillende religies, maar nu vullen we dat ruimer in. De spreker kan ook een filosoof zijn, of een kunstenaar. In elk geval hopen we dat het iemand is die je voedt, je op andere gedachten brengt. Vanavond spreekt bijvoorbeeld Marian Markelo, een wintipriesteres. Ik ben groot fan van haar. Zij is vanavond onze ‘voeder van het hart’ en ze zal ook een ritueel met ons uitvoeren. Rituelen zijn een vast onderdeel van ons programma.”
Ook muziek is belangrijk, en daar komt het Klimaatkoor bij kijken. Klimaatwake-organisator en koorlid Misha Koole: “Toen we een keer bij een Klimaatwake zongen, werd ik geraakt door het feit dat er zoveel ruimte was voor verdriet en bezorgdheid, en niet alleen voor boosheid. Boosheid is een krachtige motor voor actie, maar het past niet echt bij mijn aard. Hier voelde ik ineens een soort ruimte die ik op veel andere plekken niet ervaar.” Elske vergelijkt de ‘goede woorden’ waarmee de wakes eindigen met de ouderwetse zegen in de kerk. “We spreken elkaar moed en hoop in zodat we weer de wereld in kunnen gaan.”
Eerdere klimaatwakes hadden thema’s als ‘veerkracht’ en ‘hoe verzet je je tegen onrecht’. Vanavond is het thema 'ongemakkelijke vragen’. “Waarom zijn we hier bij elkaar zo wit?” Pastor Eva Martens neemt het woord met de eerste ongemakkelijke vraag. Ze vraagt alle aanwezigen even stil te staan bij wat ons allen verbindt – de aarde – en vervolgt: “Hoe zit het met racisme binnen de klimaatbeweging?” De opdracht van vanavond is om daar zonder oordeel naar te kijken.
“Wat hebben racisme en klimaatverandering met elkaar te maken? Alles. Het zijn twee fenomenen die geworteld zijn in dezelfde onrechtvaardige wereld.” Aan het woord is de eerste spreker: trainer en onderzoeker Shila Ishwardat. Haar werk focust zich op ecologie, antiracisme en intersectionaliteit: het idee dat verschillende vormen van maatschappelijk onrecht en ongelijkheid met elkaar samenhangen. “Racisme beïnvloedt de sociale omstandigheden van mensen, zoals huisvesting, gezondheidszorg en inkomen”, zegt Ishwardat. “En klimaatverandering treft degenen die laag op de maatschappelijke ladder staan het hardst.” Daarom moet de klimaatbeweging luid en duidelijk stelling nemen tegen racisme. Anders, betoogt Ishwardat, zal onze beweging onvolledig blijven en onze solidariteit gebroken. “Als wij hier strijden tegen vervuiling en ontbossing, moeten we ook de structuren aanpassen die racisme in stand houden. Anders wordt de vervuiling verplaatst en gedumpt in het mondiale zuiden. Of worden inheemse mensen verjaagd van het land waar zij wonen onder het mom van natuurbescherming.”
Ishwardat besluit haar verhaal met een vurige oproep: “Laten we niet alleen spreken over verandering, maar laten we ook actie ondernemen. Samen, solidair en vastberaden. Want alleen door racisme te bestrijden kunnen we ware vooruitgang boeken. Niet alleen voor het klimaat. Maar voor alle mensen. Laat de politiek van haat plaatsmaken voor een politiek van liefde.”
“Wat kan ik zelf doen om verandering in de klimaatbeweging op gang te brengen?”, vraagt een jonge witte man. Shila: “Witheid gaat niet over een kleur, maar over een houding. Niet ieder wit mens heeft witte superioriteit. Vraag jezelf af: wat brengt witheid mij? Als je je daar bewust van bent, kun je je ook beter inleven in anderen. Lees boeken over dit onderwerp, kijk YouTube-video’s. En neem wat minder plaats in. Vraag gewoon aan mensen: wat heb jij nodig?”
Geleid door het Klimaatkoor zingen we Unto This Land, over hoe je de aarde kunt koesteren. Het lied sluit prachtig aan bij Marian Markelo, de volgende spreker. Marian is Okomfo: wintipriesteres. Haar gekozen Afrikaanse naam is Nana Efua, wat ‘geboren op vrijdag’ betekent. Al ruim 20 jaar verricht ze het plengoffer bij de jaarlijkse herdenking van de afschaffing van de slavernij in Amsterdam.
Met een kleine kalebas giet ze wat water in een kom. “Ik breng een plengoffer voor Moeder Aarde om haar dank te zeggen dat wij vanavond hier met elkaar in gesprek gaan over haar. Omdat zij ons dagelijks voedt, hoewel wij haar vervuilen. Omdat wij op haar geboren worden, op haar leven en wanneer wij komen te overlijden, wij ook weer in haar schoot terechtkomen.” Ze legt uit dat bij winti de vrouwelijke, goddelijke essentie centraal staat: Mama Aisa. “In de winti is de vrouw haar plaats nooit kwijtgeraakt aan de man.” Er klinkt instemmend gehum in de zaal. “Wij houden continu rekening met moeder aarde: je vervuilt de aarde niet, je verspilt niet, je maakt de aarde niet onrein, je urineert niet op de aarde. Je spuugt zelf niet eens op de aarde.”
Deze visie van diepgaande verbinding met de aarde sluit naadloos aan bij zorgen over duurzaamheid en milieu, zegt Nana Efua. “Wij zorgen er vanuit de winti voor dat Moeder Aarde het respect en de zorg krijgt die zij verdient. Want wij zijn ons ervan bewust dat wij afhankelijk zijn van haar voortbestaan.”
Na het plengoffer is er een waterritueel. Iedereen krijgt een kartonnen bekertje water. We kijken degene die naast ons zit aan en herhalen: “Ik zie mijzelf in jou en bewijs jou eer”. Daarna laten we de ander drinken uit ons eigen bekertje. Het is een mooi en roerend ritueel, alsof je een dorstige laaft of een kind te drinken geeft. Het is ook nog behoorlijk lastig om er niet al te erg bij te knoeien. We moeten er maar op vertrouwen dat we voorzichtig te drinken krijgen, zonder dat er een hele guts water over onze kin stroomt.
“In water is alle leven verbonden, het is altijd in beweging”, zegt Nana Efua. Water heeft voor tot slaaf gemaakten overigens ook een minder positieve associatie, vervolgt ze, omdat zij over de oceaan naar Suriname zijn gebracht. Tot slot krijgen we een opdracht mee: “Ik wil u vragen om er voortaan alles aan te doen om goed voor het water te zorgen op de plek waar u woont.”
De wakes zijn bedoeld als voeding voor de ziel, zodat je daarna weer actie kunt voeren. We eindigen met You’ve got a friend. Eerder had Misha gezegd: “Ik hoop dat iedereen meezingt, maar het mag wel wat uitbundiger. Nederlanders zijn nogal terughoudend wat dat betreft.” Maar deze bekende song van Carole King wordt door de meeste bezoekers meegezongen. Een van hen lijkt Misha’s gedachten te hebben gelezen en roept enthousiast: “Laten we erbij gaan dansen!”
Dit artikel staat in ons magazine Down to Earth. Wil jij een abonnement op Down to Earth? Dat kan. Voor € 35,- per jaar word je abonnee en ontvang je Down to Earth magazine 6 maal per jaar op je deurmat. Als abonnee word je automatisch lid van Milieudefensie. Klik hier om abonnee te worden.
