Bij een overstroming in 2018 raakte de Colombiaanse William Gutiérrez alles kwijt. De oorzaak: constructiefouten bij de bouw van een waterkrachtcentrale. Gutiérrez spande een rechtszaak aan om als ‘ontheemd’ erkend te worden – en won.
Als ergens een waterkrachtcentrale wordt gebouwd, moeten de bewoners van het gebied vaak het veld ruimen. Een gedwongen ‘verhuizing’ waarvoor mensen zelden een fatsoenlijke compensatie ontvangen. Zo ook William Gutiérrez, die in mei 2018 ontheemd raakte toen een plotselinge vloedgolf van de rivier Cauca zijn land overstroomde. In dit geval was de stijging van de rivier het gevolg van constructiefouten bij de aanleg van Colombia’s grootste waterkrachtcentrale Hidroituango, in het departement Antioquia. Zeshonderd bewoners raakten in één klap alles kwijt, 15 duizend anderen werden geëvacueerd.
Gutiérrez (62) liet het er niet bij zitten. Hij bond de strijd aan met EPM, de eigenaar van de stuwdam, en vroeg de rechter om hem te erkennen als ontheemde van het Hidroituango-project – een status die tot dan toe was voorbehouden aan slachtoffers van het gewapend conflict in Colombia. Nu is hij de eerste erkende ‘ontwikkelingsontheemde’ in de Colombiaanse geschiedenis.
Wat gebeurde er toen de rivier uw land overstroomde?
“De ramp – Hidroituango noemt het een ‘ongeval’, maar het was een ramp – maakte een eind aan onze manier van leven. Op ons land verbouwden mijn broer en ik yuca, mais, bonen en banaan. We hadden fruitbomen met avocado’s en sinaasappels. Als we honger hadden, hoefden we maar een hengel uit te gooien in de rivier, dan konden we op een vuurtje op de oever vissoep maken met kruiden die er groeiden. Alles wat we aten was biologisch, voor ons was dat rijkdom. Daarnaast leefden we van het pannen van goud in de rivier (handmatig goud delven met behulp van een zeef, de goudpan – red.), net als de generaties voor ons. Wat ik kwijtraakte was mijn project voor het leven, alles wat we hadden.”
Het was niet de eerste keer dat u ontheemd raakte.
“Klopt. In 1997 werden we verdreven door de paramilitairen – dat geldt trouwens voor veel van de bewoners die met de overstroming hun huizen kwijtraakten. Die beschuldigden ons van collaboratie met de guerrillero’s van de FARC. We namen zoveel we konden met ons mee en begonnen hier opnieuw. Toen raakten we weer alles kwijt. Nóg een keer opnieuw beginnen, dat is heel moeilijk.”
Illustratie van Pépé Smit: William Gutiérrez tot zijn nek in het water, om hem heen drijven een maiskolf, een peer en een tros bananen. Op de achtergrond zien we een standbeeld van vrouwe Justitia met een reddingsboei in de hand.
Wat heeft EPM gedaan om de slachtoffers te compenseren?
“Veel mensen hebben niets gekregen, omdat ze niet waren meegenomen in de laatste volkstelling van voor de ramp. Die was in 2012. Anderen kregen een schijntje. EPM heeft de slachtoffers om de tuin geleid. Gemeenschapsleiders werden omgekocht, zij vertelden de mensen dat de onderhandelingen voorspoedig verliepen en dat ze geduld moesten hebben. Totdat na 2 jaar de termijn om een schadeclaim in te dienen was verstreken. Degenen die toen nog geen zaak tegen EPM hadden aangespannen, bleven met lege handen achter. Ze moesten accepteren wat EPM hun aanbood en terugkeren naar hun huizen, een andere keuze was er niet. Overigens heeft het gebied nog altijd code oranje; het gevaar van een nieuwe overstroming is nog steeds niet geweken. Nu leven de mensen in constante angst.”
Waarom besloot u deze zaak aan te spannen?
“Ik had al een zaak lopen om een schadevergoeding te eisen, net als 450 andere slachtoffers. Maar daar zat geen schot in, het bedrijf negeerde onze rechten, zoals het recht op leven volgens onze tradities en gebruiken en het recht op een gelijke behandeling. Het bedrijf heeft ons niet alleen fysiek verdreven, het heeft een einde gemaakt aan onze manier van leven. De rivier brengt geen sediment meer met zich mee dat het land vruchtbaar maakte. Er zijn geen vissen of algen meer. Zonder sediment is er ook geen goud meer wat we kunnen pannen. Voor ons is de rivier als een vader, hij gaf ons alles. Nu leven de mensen in armoede. Daarom stapte ik naar de rechter met het verzoek om ons te erkennen als slachtoffers van ontheemding door het project.”
Het hoogste gerechtshof gaf u gelijk, nadat u twee keer in hoger beroep ging. Hoe was dat?
“Ik voelde me euforisch. Omdat de uitspraak niet alleen voor mij een overwinning betekent, maar ook voor alle andere slachtoffers. Volgens EPM ben ik de enige ontheemde van het ‘ongeval’; alle anderen hebben indertijd immers getekend voor het beetje geld dat ze kregen. Maar nu heeft de rechter gezegd dat iedereen die dezelfde schade heeft geleden als ik, schadeloos gesteld moet worden door EPM. Daarbij kan de uitspraak andere advocaten helpen om soortgelijke zaken aan te spannen. Het is een collectieve overwinning!”
Hoe staat het ondertussen met uw eigen schadeloosstelling?
“EPM moet met een voorstel komen, zodat ik weer in mijn levensonderhoud kan voorzien. Maar wat ze tot nu toe hebben geboden, is niet genoeg en ze negeren de voorstellen van mijn advocaten. Als we niet tot een akkoord komen, moeten we weer terug naar de rechter. Ondertussen geven ze me een vergoeding van 1,2 miljoen peso’s (240 euro, het Colombiaanse minimumloon – red.) per maand om van te leven. Dat is niet genoeg: ik ben alles kwijtgeraakt en kan nu niet eens een koelkast kopen. Werk vinden is lastig, want ik heb mijn middelbare school niet af kunnen maken. Dat ben ik daarom nu aan het doen.”
Welke hoop heeft u voor de toekomst?
“Dat de stuwdam wordt ontmanteld en de rivier zich weer herstelt. We hopen dat de nieuwe regering Petro, die wij steunen, ervoor zorgt dat dit soort bedrijven stoppen met het schenden van onze rechten, met projecten waarvan weinigen profiteren en waarvoor de armen uit hun huizen worden verdreven. Daarom blijven we doorgaan met vechten.”
Dit artikel staat in ons magazine Down to Earth. Wil jij een abonnement op Down to Earth? Dat kan. Voor € 35,- per jaar word je abonnee en ontvang je Down to Earth magazine 6 maal per jaar op je deurmat. Als abonnee word je automatisch lid van Milieudefensie. Klik hier om abonnee te worden.
Illustratie bovenin: fragment van de illustratie van William Gutiérrez die in het water ligt.
