Mario Veen doet onderzoek naar desinformatie over de klimaatcrisis. Hij onderscheidt 15 verschillende patronen, die iedereen moet leren herkennen. “Net als de basis van klimaatverandering, moeten we ons de basis van klimaatdesinformatie eigen maken.”
Mario Veen voert, online en offline, heel veel gesprekken over klimaatverandering. Als hoofddocent Communicatie in Digitale Transitie bij de Hogeschool Utrecht doet hij onderzoek naar sociale interactie over de klimaat- en ecologische crisis. Een beter klimaatbeleid komt niet van de grond zonder draagvlak, zegt Veen, en daarvoor is weer meer klimaatbewustzijn nodig. “Om dat te stimuleren, moeten we kernboodschappen van de klimaatwetenschap en de gevolgen van klimaatverandering goed communiceren. Maar de mensen die dat doen, worden enorm in de wielen gereden door desinformatie.” Als filosoof is hij geïnteresseerd in hoe mensen een beeld van de realiteit krijgen dat in strijd is met de wetenschap. “Ik heb veel met flat earthers gesproken, mensen die geloven dat de aarde plat is. Als je dat vergelijkt met de reacties van klimaatontkenners zie je: het onderwerp is anders, maar de patronen zijn precies hetzelfde.”
Hoe heb je je onderzoek naar klimaatdesinformatie gedaan?
“Een deel was literatuuronderzoek. Er bestaat gelukkig al veel onderzoek naar desinformatie, dat heb ik vertaald naar de context van klimaatdesinformatie in Nederland. En daarnaast doe ik veel, ja, ik noem het maar veldonderzoek. Ik spreek al 2 jaar lang heel veel met klimaatontkenners, uit oprechte interesse. Niet om hun ongelijk te bewijzen, maar om te weten te komen: waar baseren ze zich op? En hoe reageren ze op mijn reacties?”
Veen onderscheidt in het eerste deel van zijn onderzoek vijftien patronen van klimaatdesinformatie, die hij onderverdeelt in drie groepen. Ten eerste: inhoudspatronen, waarbij feiten van klimaatwetenschap ontkend worden, zoals de opwarming van de aarde die door de mens veroorzaakt wordt. De tweede groep zijn procespatronen, waarbij het vooral draait om twijfel zaaien. Daarbij worden tactieken ingezet als cherry picking en nepexperts opvoeren. Tot slot zijn er vertragingstactieken, zoals het afschuiven van verantwoordelijkheid (‘maar China dan!’) of opgeven (‘er is toch niks meer aan te doen’).
Een deel van je onderzoek was online?
“Ja, ik experimenteerde met online posts waarvan ik dacht dat mensen erop zouden reageren. ‘Dit weten we 100 procent zeker over klimaat’, berichten met die strekking. Het bleek dat steeds dezelfde mensen reageerden, op elk uur van de dag. Er is een kleine groep harde klimaatontkenners die daar echt hun hobby van heeft gemaakt. Als je daarmee in gesprek bent, kun je eigenlijk heel weinig doen. Het is beter om ze te negeren, ook omdat je de boodschap niet per ongeluk verder wilt verspreiden. Arjen Lubach heeft het goed uitgelegd in zijn item De online fabeltjesfuik. Als je daar eenmaal in zit, kom je er lastig weer uit.”
Het is toch niet altijd een verloren zaak?
“Nee, ook klimaatontkenning kent een schaal. Heel veel mensen zitten ergens in het midden. Die zijn niet voor of tegen, ze twijfelen gewoon. Of denken: het is me allemaal te ingewikkeld. Mijn onderzoek richt zich vooral op hoe we kunnen voorkomen dat iemand in die fuik belandt.”
Hoe doen we dat?
“We moeten mensen weerbaar maken door de kernboodschappen van de klimaatwetenschap te blijven herhalen. Heel kort samengevat: het wordt warmer, dat komt door mensen, we weten dat zeker, het is erg en we kunnen het nog beperken. Als mensen al in de fuik zitten, kun je laten zien waar de desinformatie vandaan komt: dat ze zijn gevallen voor goede marketing. We moeten desinformatie ook zo snel mogelijk leren herkennen. Net als de basis van klimaatverandering moeten we ons de basis van klimaatdesinformatie eigen maken. En als steeds meer mensen die kennis verspreiden, gebeurt er hetzelfde als met roken. Op een gegeven moment dringt het door: hé, roken is echt wel schadelijk.
Die vergelijking maak ik niet voor niets: de fossiele industrie heeft letterlijk de tactiek van de tabaksindustrie overgenomen. Ze wisten uit eigen onderzoek al hoe schadelijk olie en gas zijn voor het klimaat. Maar in plaats van die informatie te delen, gingen ze hun eigen bevindingen publiekelijk tegenspreken en sponsorden ze denktanks over klimaatdesinformatie. Later, rond het Kyoto-protocol, zijn ze meer overgegaan op twijfel zaaien. Daarna begon de greenwashing en het imago oppoetsen door allerlei sponsoring van academica en cultuur, in die fase zitten we nu. Ze willen klimaatbeleid zo veel mogelijk vertragen. Dat is heel frustrerend, maar uiteindelijk gaan steeds meer mensen naar de wetenschap luisteren en komt dat beleid er toch.”
Maar wie moet informatie dan delen, iedereen?
“Mijn grootste hoop ligt bij de professionals. Als je meer impact wil maken, kijk dan wat je kan doen in je werk. In Engeland heb je de slogan: every job is a climate job. Neem bijvoorbeeld gezondheidsprofessionals. De huisarts staat in de top vijf van beroepen die het meest geloofd en vertrouwd worden op het gebied van klimaatverandering. Voor veel andere beroepen zie je dat vertrouwen afhankelijk is van politieke voorkeur, maar bij artsen is dat niet het geval. Zij hebben bovendien een duidelijke boodschap. De klimaatcrisis is de grootste gezondheidscrisis van onze tijd, door bijvoorbeeld luchtvervuiling. Dus is het voor huisartsen belangrijk dat informatie erover goed wordt overgebracht.”
Een andere groep die jij oproept om meer te doen zijn journalisten.
“Journalisten moeten de boodschap vaker herhalen, desinformatie herkennen en erop reageren. Eigenlijk zouden ze elke extreme weersgebeurtenis die gekoppeld is aan klimaatverandering moeten benoemen. Van orkaan Beryl zei de NOS bijvoorbeeld: dit is de grootste, krachtigste orkaan ooit die zo vroeg in het jaar ontstaan is, als gevolg van de hoge zeetemperatuur. Maar waarom is die zo hoog? Dat komt niet alléén door klimaatverandering, maar zonder klimaatverandering zou het niet gebeuren. Dat moet je uitleggen. Het is een soort informatieoorlog. Wat het meest wordt herhaald, wint.”
Ook wetenschappers hebben een rol. Die worden steeds activistischer.
“Ja, vind je het gek! Ze worden behandeld alsof ze de boel aan het belazeren zijn. Er wordt gevraagd door wie ze dan worden betaald. Het IPCC wordt corrupt genoemd. De PVV en Forum voor Democratie noemen het KNMI een politieke organisatie. De PVV zei letterlijk: ‘Het KNMI moet zich niet met klimaat bezighouden, ga gewoon het weer voorspellen.’ Wetenschappers zien dat hun boodschap niet gehoord wordt, maar die ándere boodschappen worden wel gehoord.
Helaas is het niet voldoende om hun boodschap zo goed mogelijk te verwoorden, ze moeten zich ook voorbereiden op desinformatietactieken. En een van de tactieken is het in diskrediet brengen van de expert. Ook hulpverleners moeten zich voorbereiden, op een agressieve patiënt bijvoorbeeld. Dat is natuurlijk niet waarom ze arts zijn geworden, maar het is wel een realiteit. Bij klimaatwetenschappers gaat het niet om fysiek geweld, maar je zou bijna kunnen zeggen een soort emotioneel geweld.”
Er wordt vaak op de persoon gespeeld. Is dat ook een van de patronen?
“Ja, en dan vaak in combinatie met complotdenken, net zoals bij de flat earthers. Iets op de persoon spelen is ook een manier om experts in diskrediet te brengen. Ik ervaar het zelf ook, al valt dat in het niet bij wat anderen meemaken. Men impliceert dat ik voor de deep state of voor Poetin werk, ik krijg ook veel mail met complottheorieën erin. We worden tegengewerkt en er is een lobby om klimaatactivisten te criminaliseren. Maar ik krijg ook vaak te horen: ze proberen je het zwijgen op te leggen omdat je een bedreiging bent. En dat doet me goed.”
Dit artikel staat in ons magazine Down to Earth. Wil jij een abonnement op Down to Earth? Dat kan. Voor € 35,- per jaar word je abonnee en ontvang je Down to Earth magazine 6 maal per jaar op je deurmat. Als abonnee word je automatisch lid van Milieudefensie. Klik hier om abonnee te worden.
Foto bovenin: Mario Veen.
