Veel wandelaars en fietsers zijn er dol op: veerponten. Voor tienduizenden andere Nederlanders is een pont een belangrijke schakel in het openbaar vervoer waarmee ze dagelijks van en naar werk of school reizen. De bescheiden vereniging Vrienden van de Veerponten doet haar best overzetveren, groot en klein, in de vaart te houden.
Veerponten vormen een vertrouwd onderdeel van het Hollandse rivierenlandschap. Ze zijn voor voetgangers en fietsers onmisbaar als er geen brug in de buurt ligt. Automobilisten kunnen een kortere route nemen en zo benzine besparen, wat weer beter is voor het milieu. Helaas verdwenen er in de tweede helft van de vorige eeuw steeds meer ponten. Soms door de aanleg van een brug, vaak omdat een pont niet rendabel was en subsidie ontbrak of wegviel.
Ook het pontje tussen Slikkerveer, Kinderdijk en Krimpen aan de Lek dreigde eind jaren 70 te verdwijnen, maar daar legden omwonenden zich niet bij neer. Met meerdere acties zorgden zij ervoor dat de veerpont behouden bleef én dat Nederland een vereniging rijker werd: de Vrienden van de Voetveren. Doel: het in de vaart houden van veerponten en waar nodig en mogelijk nieuwe pontjes in het leven roepen. Die missie is geslaagd. Het aantal ponten steeg de laatste 30 jaar van 130 naar ruim 300, vooral door de komst van kleine, recreatieve voet- en fietsveren. Op de lauweren rusten kan de vereniging echter niet, want overheden zijn nog lang niet altijd overtuigd van nut en noodzaak.
Foto: schipper Tom van Mil in Vierlingsbeek
Neem Millingen aan de Rijn. De schipper van de plaatselijke veerpont geeft gas. De 73-jarige Willem Neijenhuis heeft er zin in op deze zonnige dag begin mei. De pont op de grens van Nederland en Duitsland heeft maandenlang stil gelegen, en dat is nieuw. Tot voor kort hield de firma Kievits hier het hele jaar door een fiets- en voetveer in de vaart, maar afgelopen winter was dat opeens voorbij. Volgens eigenaar Bruno Kievits kreeg hij van de gemeentes Berg en Dal en Zevenaar onvoldoende ondersteuning om de veerdienst in deze stille maanden rendabel te laten varen. Hij hield de pont aan wal.
De gevolgen waren voelbaar tot ver buiten Millingen, want de veerpont vervoert niet alleen omwonenden, maar is ook onderdeel van het Pieterpad. De stichting achter deze populaire wandelroute verlegde de route noodgedwongen tijdelijk naar een 15 kilometer verder gelegen brug over de Rijn in het Duitse Emmerich. Tegelijkertijd liet ze weten dat de alternatieve route definitief zou worden als de veerdienst bij Millingen vaker ’s winters stil zou liggen. Dat idee schoot de plaatselijke ondernemers in het verkeerde keelgat – vooral de horeca vreesde omzetverlies. Pieterpad-wandelaars waren bovendien niet blij met de saaie omweg.
Het overleg tussen Kievits en de gemeentes kwam muurvast te zitten. Dat was het moment waarop de vereniging – die onlangs haar naam veranderde in Vrienden van de Veerponten omdat ze zich inzet voor álle veerdiensten – in actie kwam. Voorzitter Eef Meijerman: “Ik vind het ongelooflijk dat het provinciebestuur er niet op sprong. Dat deed niks terwijl de provincie toch verantwoordelijk is voor het wandel- en fietsbeleid.” Mede dankzij de tussenkomst van de Vrienden werd er bemiddeld tussen Bruno Kievits en de betrokken gemeentes, en dit keer was ook de provincie van de partij. Schipper Neijenhuis heeft begrepen dat er sinds kort voor het eerst positieve geluiden te horen zijn bij de gesprekken en ook Eef Meijerman is optimistisch. Ponteigenaar Kievits houdt de kaken vooralsnog op elkaar. Het gaat hem niet alleen om een vergoeding in de stille wintermaanden, benadrukt hij. Er zijn ook veel extra kosten, want het baggeren bij de aanlegsteigers betaalt Kievits zelf.
Foto: de kassa van pontje Haerst.
De Vrienden van de Veerponten doen meer dan bemiddelen. Op hun druk bezochte website staat een interactieve kaart van alle veerponten in ons land, “de beste van Nederland”, zegt Meijerman. Voor een luttele 5 euro per jaar kan iedereen die de veerponten een warm hart toedraagt lid worden van de vereniging. Momenteel zijn er tegen de 2.100 leden. Schrikbarend weinig, beaamt Meijerman, gelet op het aantal keren dat er jaarlijks iemand in Nederland met een pont wordt overgezet. Exacte gegevens ontbreken, maar alleen al in de provincie Gelderland gaat het om 10 miljoen overzetten op jaarbasis.
Dat moet beter, vinden Meijerman en zijn bestuur. De Vrienden varen nu een meer activistische koers, vaak in samenwerking met andere partijen zoals de Fietsersbond, Wandelnet en de ANWB. Bij bedreigde veerponten zoals die in Millingen springt de Vereniging bij, legt contact met overheden en zorgt in incidentele gevallen zelfs voor een bescheiden financiële ondersteuning. Meijerman: “Door corona hebben we vertraging opgelopen, maar in 2022 ging onze eerste interventie van start. Experiment Gelderland, als onderdeel van een Veerpontencoalitie.”
De provincie Gelderland, die relatief veel veerponten telt, kent een Verenfonds dat tekorten van niet rendabele veerponten bijpast. Die pot is leeg en de provincie heeft aangekondigd ermee te willen stoppen; veerponten zijn volgens de provincie primair een verantwoordelijkheid van exploitanten en gemeentes. In de aanloop naar de recente Statenverkiezingen kwamen de Vrienden in het geweer voor het behoud van het fonds. “Actievoeren is ook de oorsprong van onze vereniging”, zegt Meijerman, verwijzend naar de acties van oprichtster Meta de Visser uit Ridderkerk, eind jaren 70. Hij vertrouwt erop dat ook de huidige actie in Gelderland succes zal hebben: “Als de partijen zich aan hun toezeggingen houden, dan komt het goed.”
Er liggen echter meer bedreigingen op de loer. Ook de veerponten zuchten onder de stijging van energielasten en loonkosten. “Dan praat je zo over 10 tot 20 procent hogere kosten, terwijl er weinig ruimte is voor het verhogen van de tarieven.” Vooral de grote ‘autoveren’ hebben moeite om de exploitatie sluitend te krijgen: “Veren zijn kwetsbaar in de winterperiode als er weinig tot geen toeristen zijn. Als de kosten stijgen zijn er maar drie opties: de prijs omhoog, minder varen of verdwijnen.”
Veel van de grote veerponten zijn verenigd in de Vereniging Eigenaren en Exploitanten van Overzetveren in Nederland (VEEON) die geleid wordt door Johan van den Boogaard (50), eigenaar van een autopont in het Brabantse Vierlingsbeek. Zijn bedrijf draait goed, zegt hij, maar hij weet dat er collega’s zijn die moeite hebben het hoofd boven water te houden. “Voor veel Gelderse veren is dat Verenfonds enorm belangrijk. Je hebt niet alles in de hand, veel hangt nu eenmaal af van je locatie: is er een brug in de buurt of niet? Willen de mensen wachten en betalen, of rijden ze liever om? Ik kan mijn eigen broek ophouden, maar ik merk wel dat mensen sinds corona meer thuis zijn gaan werken. Het woon-werkverkeer is afgenomen. Gelukkig is er de grote grijze golf op de elektrische fiets. Die compenseert de terugval.”
Foto: schipper Arjan Kok in Haerst.
Johan van den Boogaard en Eef Meijerman maken zich ook zorgen om een dreigend personeelstekort. Vooral ‘vrijvarende’ veren die niet aan een kabel naar de overkant getrokken worden, hebben een probleem. Van den Boogaard: “Daar heb je mensen met een groot vaarbewijs voor nodig, en het is moeilijk aan zulke schippers te komen. Eigenlijk is een groot vaarbewijs ook een veel te zware eis. Daarom kijken we nu of we een apart, minder zwaar ‘veerbewijs’ in het leven kunnen roepen, maar dat gaat niet makkelijk door Europese regels.”
De pont van Van den Boogaard in Vierlingsbeek zit aan een kabel, dus mag schipper Tom van Mil (45) daar met een klein vaarbewijs de stuurhut in. Voor de verplichte marifoon en radar heeft de voormalige verhuizer een aanvullend examen gedaan. Het varen is hier minder spectaculair dan op de drukke Rijn bij Millingen, maar ook op de Maas is permanente alertheid geboden op het kruisend vrachtverkeer. Het hele jaar door ziet Van Mil ’s ochtends en ’s middags vooral zijn vaste klanten: scholieren en reizigers op weg naar hun werk en terug. Zij zijn blij met de pont, de dichtstbijzijnde brug is kilometers omrijden. In de zomer komen daar de vakantievierders bij.
Van vergrijzing, stijgende kosten en verdwijnende subsidies heeft de veerpont in het Overijsselse Haerst geen last. Het kleine fiets- en voetveer onder de rook van Zwolle, volgens liefhebbers de mooiste van Nederland, wordt als laatste in ons land met de hand bediend en drijft geheel op de inzet van vrijwilligers. Forenzen en scholieren zijn er hier niet meer, het pontje heeft nu een puur recreatieve functie. Schipper van dienst Arjan Kok (66) vertelt, terwijl hij het pontje met houten klossen langs een staaldraad naar de overkant trekt, dat vrijwilligers in de rij staan om mee te mogen draaien. Het pontje ligt dan ook op een idyllische plek aan de Overijsselse Vecht, waar je even vergeet dat op 2 kilometer afstand het verkeer over de A28 raast. Zes voetgangers of fietsers kunnen voor 60 cent mee op het pontje dat in onderhoud is bij de gemeente Zwolle maar verder zonder subsidie draait.
De pont, voorzien van een rafelig vlaggetje van de Vrienden van de Voetveren, werd lang gedreven door de vorig jaar overleden Jacob Versteegh. Met het klimmen van de jaren kreeg de veerbaas steeds meer hulp van vrijwilligers, die de pont na zijn dood hebben overgenomen. Versteeghs weduwe Bes woont nog steeds naast het veer en vertelt op een bankje bij de pont met warmte en liefde over de geschiedenis van de plek, waar al eeuwen een veerpont vaart. Ze is blij dat het veer er nog is.
Veerponten in Nederland
Nederland telt ongeveer 340 veerponten en pontjes, waarvan er 125 onbemensd zijn. Van de 215 ponten met schipper vervoeren er 62 ook auto’s. 103 ponten zijn uitsluitend voetveren, 175 vervoeren zowel voetgangers als fietsers. Er zijn inmiddels 47 veren die elektrisch varen, meestal door middel van zonne-energie. Dit jaar komen daar nog 5 pontjes bij.
Veerponten verbinden niet alleen twee oevers, maar kunnen ook sociale banden versterken. In het Limburgse Blitterswijck houden sinds 2002 vijftien schippers gezamenlijk de veerpont naar Wellerlooi in de vaart. Hun schip hebben ze ‘gewoon’ aangeschaft met een hypotheek van de Rabobank. Kobus heet de pont, naar de laatste schipper die hier in de vorige eeuw nog klanten met een roeiboot overzette. Op de Dag van de Arbeid heeft de 75-jarige Hans Schallmaier het roer in handen: “We hebben geen subsidie en doen alles zelf, ook het onderhoud.” Animo om mee te doen is er volop: vertrekt er een vrijwilliger, bijvoorbeeld omdat diens maximum leeftijd van 80 jaar is bereikt, dan staan er direct opvolgers klaar. De gemiddelde leeftijd van de vrijwilligers – en ook van de leden van de vereniging – is hoog.
Vergaderingen, gezamenlijke uitstapjes en een jaarlijks ontbijt zorgen voor samenhang en gezelligheid. En de echtgenotes van de vrijwilligers krijgen op hun verjaardag een bloemetje uit de fooienpot. Maar, zegt Schallmaier, het is vooral leuk werk: “Het verveelt nooit, elke dag is anders: andere mensen, andere schepen, andere fietsen.”
In tegenstelling tot het nostalgische handbediende pontje bij Zwolle wordt de Kobus in Blitterswijck net als veel andere veerponten aangedreven door een ronkende dieselmotor. Dat gaat slecht samen met het milieuvriendelijke imago. Schallmaier: “Collega’s verderop varen op zonnestroom, maar voor die overstap hebben we niet zomaar geld.” Vrienden van de Veerponten is een warm voorstander van vergroening en verduurzaming, maar ziet eveneens de obstakels. Eef Meijerman: “Je wordt niet rijk als pontbaas en de kosten stijgen. Bij grote ponten kun je niet toe met zonnepanelen, je kunt niet het risico lopen dat je bij gebrek aan zon te weinig stroom hebt en opeens midden in de rivier blijft liggen. Dan heb je ook walstroom nodig, een voorziening op de oever.” Het Rijk moet een voorzet geven, vindt Meijerman: “Vergroening vereist een meerjarenplanning van de landelijke overheid.”
Foto: een volle pont in Haerst.
Daarvoor is een betere landelijke lobby nodig, vandaar dat de Vrienden ook landelijk actiever worden. Binnenkort schuift de Vereniging aan bij een overleg met Rijkswaterstaat: “Daar is een clubje dat het aantal fietskilometers in 8 jaar tijd met 50 procent wil verhogen.” Ook Johan van den Boogaard wil zijn autopont in Vierlingsbeek wel vergroenen, maar dat zit er voorlopig niet in. “Ik heb laatst zitten rekenen wat het me gaat kosten als ik elektrisch zou gaan varen. Dan spreek je al snel over een investering van 3 tot 3,5 ton. Zonder subsidie ga ik daar niet aan beginnen, want mijn omzet gaat er niet opeens van omhoog. Maar elke veerpont is op zich natuurlijk al een vergroening, ze voorkomen dat mensen om moeten rijden.”
Dit artikel staat in ons magazine Down to Earth. Wil jij een abonnement op Down to Earth? Dat kan. Voor € 35,- per jaar word je abonnee en ontvang je Down to Earth magazine 6 maal per jaar op je deurmat. Als abonnee word je automatisch lid van Milieudefensie. Klik hier om abonnee te worden.
Foto bovenin: autopont in Vierlingsbeek.
