Hoofd in de wolken voet op het gas

De droom en de werkelijkheid van 130km/h. Door Anne Knol, campagneleider mobiliteit. Verschenen in het tijdschrift Lucht. Maart 2017.

De droom.

Onze minister van Infrastructuur (en Milieu) droomt van scheuren over grote banen asfalt. ‘Schultz van Haegen is vooral bekend geworden van de foto’s waarop ze schaapachtig staat te grijnzen naast een bord met “130” erop’, schreef Bert Wagendorp in de Volkskrant. Zo’n enorm 130-bord prijkt aan de wand van de VVD-fractiekamer in Den Haag. Met de PvdA veilig onder de VVD-vleugels had de partij de afgelopen jaren vrij spel om haar snelheidsdroom te verwezenlijken: op talloze trajecten is de snelheid de afgelopen jaren verhoogd naar 130 km/u en uiteindelijk moet op 70% van alle snelwegen 130 km/u gereden kunnen worden. En dat allemaal voor de ‘rijbeleving’ van de automobilist, want zelfs de minister weet dat de tijdswinst zo minimaal is dat dat geen motivatie kan zijn om 130 km/u te rijden.

De werkelijkheid

De droom van de minister pakt in de praktijk een stuk minder gelukzalig uit. Een van de felste strijders tegen de 130-limiet is Martin Kroon, oud-projectleider snelheidslimieten van het toenmalige ministerie van VROM. In het Reformatorisch Dagblad zei hij eerder: ‘Rijplezier bieden is geen taak van het Rijk. Ik heb me jarenlang persoonlijk ingezet om een evenwichtig en milieuvriendelijk limietenstelsel ingevoerd te krijgen. Dat systeem is, puur om partijpolitieke en opportunistische redenen, door de VVD om zeep geholpen.’ (2)

En er kleven inderdaad nogal wat nadelen aan de hoge maximumsnelheden. In ruil voor de vermeende rijbeleving krijgen talloze mensen meer geluidsoverlast. Het aantal en de ernst van ongevallen neemt toe (3).  Op een snelweg waar 130 km/u gereden mag worden, ligt de CO2-uitstoot 16% hoger dan op wegen met een maximumsnelheid van 100 km/u (4).  Dat is onverantwoord, zeker in een tijd waarbij toch al alle zeilen bijgezet moeten worden om de afspraken uit het klimaatakkoord van Parijs te halen. Ook het vonnis in de Urgenda-zaak laat zien dat het onverantwoord is. Het Planbureau voor de Leefomgeving concludeerde al dat de snelheidsverhogingen moeten worden teruggedraaid om een kans te maken aan het vonnis te voldoen (5).

Verschillende gemeenten hebben in Den Haag geklaagd over de snelheidsverhoging op de snelwegen rondom hun stad of dorp. Minstens vijftien gemeenten hebben een rechtszaak aangespannen. Natuur- en landschapsorganisaties maken zich zorgen over de aantasting van natuurgebieden, waaronder Natura 2000-gebieden, vanwege de extra vervuiling en daarmee verzuring van het landschap. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de luchtkwaliteit...

De lucht

Onze minister-president vertelde begin dit jaar in zijn wekelijkse persconferentie dat een auto die sneller rijdt minder vervuilend is, omdat het voertuig sneller op bestemming is. Ook noemde hij 130 km/u per uur ‘heerlijk’ en ‘fantastisch’ (6). Over dat laatste kunnen de meningen verschillen, maar wat betreft vervuiling zit hij er goed naast. auto’s die 130 rijden stoten meer stikstofoxiden en fijn stof uit. De nieuwste diesels stoten als ze 130 rijden per kilometer 47% meer stikstofoxiden uit dan bij 100 km/u.(7) Goed voor de gezondheid is extra uitstoot natuurlijk nooit. Maar dit jaar ontstond vooral een flink debat over de kans dat de snelheidsverhoging zal leiden tot extra overschrijdingen van de Europese grenswaarden voor de luchtkwaliteit.

De kans op normoverschrijding volgens de minister – deel 1
De extra uitstoot van auto’s die harder mogen rijden, komt natuurlijk vaak op plekken terecht waar, vanwege de nabijheid van een snelweg, de luchtkwaliteit toch al beroerd was. Dat zijn dus de plekken waar alles op alles gezet zou moeten worden om de concentraties te verlagen. Helaas is dat niet de huidige praktijk. De minister zoekt op de luchtkwaliteitskaarten naar locaties waar de concentraties onder de grenswaarde liggen, zodat de snelheid
omhoog kan. Om te kijken op welke stukjes snelweg dat kan, worden vaak adviesbureaus gevraagd om de benodigde berekeningen uit te voeren. Eind 2015 concludeerde adviesbureau Tauw naar aanleiding van zo’n berekening over 21 trajecten: ‘Vanuit oogpunt van luchtkwaliteit is de snelheidsverhoging inpasbaar.’ (8) Ook voor geluid, natuur en
veiligheid bleef alles volgens de berekeningen binnen de bandbreedtes van acceptabele verslechtering; de borden langs de weg konden gewisseld. Bij de luchtberekeningen van het adviesbureau was echter weinig rekening gehouden met de onzekerheid van de onderliggende luchtrekenmodellen.

De kans op normoverschrijding volgens het RIVM en TNO
De modellen waarmee de luchtkwaliteit berekend kan worden, kennen namelijk een flinke onzekerheid. Precieze verkeersaantallen, wagenpark en effect van de omgeving kunnen nou eenmaal niet tot op de millimeter nauwkeurig voorspeld worden. De onzekerheidsmarge kan voor stikstofdioxide oplopen tot zo’n 8 μg/m3 bij concentraties rond de grenswaarde van 40 μg/m3, volgens het RIVM.(9) Op een plek waar bijvoorbeeld 38 μg/m3 stikstofdioxide wordt berekend, ligt de concentratie in de praktijk ergens tussen de 30 en de 46 μg/m3 (95% betrouwbaarheidsinterval). Adviesbureau Tauw hield slechts rekening met 2 μg/m3 marge.
‘Luchtkwaliteit in gevaar door 130 kilometer per uur’, kopte de Volkskrant daarom in februari dit jaar.10 TNO en RIVM uitten in de krant hun zorgen en gaven aan dat door de verhoging naar 130 km/u de vervuiling best eens dat zetje tot boven de grenswaarde zou kunnen krijgen. Milieudefensie maakte de kansberekening: er bleek grofweg zo’n 80% kans te zijn dat ergens langs de 21 nieuwe 130-trajecten de Europese grenswaarde zou worden overschreden. (11) Een en ander leidde tot verontwaardiging in de Tweede Kamer en de toezegging van de staatssecretaris dat het RIVM de kans op overschrijding zou herberekenen.

De kans op normoverschrijding volgens de minister – deel 2
Na lang uitstellen en ongetwijfeld een ministeriële vinger in de pap kwam het RIVM-rapport begin november uit.(12) Logischerwijs concludeerde het RIVM dat de luchtkwaliteit vrijwel overal beter was geweest als de snelheid niet was verhoogd. Het instituut berekende langs alle snelwegen de statistische kans dat de Europese grenswaarden ergens overschreden worden, puur vanwege de snelheidsverhoging naar 130 km/u. Uit die berekeningen bleek dat er twaalf extra overschrijdingen verwacht worden van de Europese grenswaarde voor NO2. Meer dan genoeg reden om de snelheidsverhoging terug te draaien. Nederland moet tenslotte voldoen aan de Europese wet. En voor wie morele gronden interessanter vindt dan juridische: minder luchtvervuiling is altijd beter, aangezien er geen ‘veilige’ hoeveelheid vervuiling bestaat. Dus een beetje extra rekening houden met onzekerheden levert hoe dan ook gezondheidswinst op. Maar terugdraaien van de snelheidsverhoging, daar zat de minister natuurlijk niet op te wachten. Dus bedacht het ministerie een manier om de boodschap wat op te leuken. De cijfers over de negatieve effecten van de verhoging naar 130 km/u werden verhuld door ze met de cijfers over het schoner worden van het wagenpark te compenseren.(13) De verschoning van het wagenpark heeft uiteraard niets te maken met de maximumsnelheid, maar zorgt er wel voor dat er onder de streep ineens een veel leuker verhaal staat: de lucht is er na de invoering van 130 juist op vooruitgegaan!
Het is hetzelfde als zeggen dat je veel slanker bent geworden sinds je talloze kroketten eet en vergeet te melden dat je ook veel meer bent gaan sporten.
 
Maar het werkte als een trein
‘Schonere lucht op 130-wegen’, kopte de Telegraaf.(14) Vele andere media volgden. Metro schreef: ‘Hoewel gedacht werd dat de verhoging van de maximumsnelheid zou zorgen voor meer luchtvervuiling, blijkt dat langs ruim 80 procent van de snelwegen waar 130 kilometer mag worden gereden, de lucht schoner is dan tevoren.’(15) ‘130 rijden is goed voor de luchtkwaliteit!’ riep Barry Madlener van de PVV in de Tweede Kamer. Ook de staatssecretaris durfde zonder blikken of blozen te concluderen in een Kamerbrief (16) over het RIVM-rapport: ‘Uit deze resultaten blijkt dat de snelheidsverhogingen zorgvuldig zijn voorbereid. Het rapport bevat geen nieuwe inzichten om het snelhedenbeleid te herzien.’ Hoe zit het dan met die twaalf extra normoverschrijdingen en alle bewoners die langs die snelwegen wonen? Die waren inmiddels allemaal allang vergeten.

De droom

Terug naar de droom. Een mooie regel van de dichter Willem Elsschot luidt: ‘Tussen droom en daad staan wetten in de  weg en praktische bezwaren.’ Voor de dromen van minister Schultz gaat dat kennelijk niet op. Praktische en ethische bezwaren, maatschappelijk protest en de Europese wet: alles moet wijken voor de droom. En de rijbeleving natuurlijk, laat ik die vooral niet vergeten.

Noten
1. Bert Wagendorp. ‘Als er één gevaar op de weg is, is het Melanie SvH’. Column in de Volkskrant. 7 juli 2016.
2. Martin Kroon. ‘Rijplezier bieden is geen taak van het Rijk’. Reformatorisch Dagblad, 9 februari 2016.
3. ‘Harder rijden op snelweg verhoogt kans op dodelijk ongeval’. de Volkskrant 6 juli 2016.
4. Ligterink & Smokers, TNO. ‘Uitstoot van auto’s bij snelheden hoger dan 120 km/u’. Notitie aan ministerie van Infrastructuur en Milieu. 4 april 2016.
5. Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). ‘Quick scan mogelijke aanvullende maatregelen emissiereductie 2020 ten behoeve van Urgenda klimaatzaak’. 1 september 2015.
6. Sam de Voogt. BNR. ‘Rutte: 130 km rijden op meer stukken snelweg “heerlijk” en “fantastisch”’. 5 februari 2016.
7. Zie noot 4.
8. Berend Hoekstra et al., Tauw. ‘Harmonisatie onderzoek 130 km/h Batch 2a; Onderzoek luchtkwaliteit’. 15 oktober
2015.
9. ‘Luchtkwaliteit in gevaar door 130 kilometer per uur’. de Volkskrant 5 februari 2016.
10. Zie noot 9.
11. Anne Knol, Milieudefensie. ‘Overschrijding van luchtkwaliteitsnormen op nieuwe 130-kilometerwegen
waarschijnlijk’. Februari 2016.
12. Wesseling et al., RIVM. ‘Kans op overschrijding van wettelijke grenswaarden langs het hoofdwegennet na snelheidsverhogingen in 2016’. RIVM Briefrapport 2016-0165. 2016.
13. Ministerie van I&M. ‘Aanbiedingsbrief voortgang Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit’. Kamerbrief,
9 november 2016.
14. ‘Schonere lucht op 130-wegen’. Telegraaf 9 november 2016.
15. ‘Lucht is schoner op 130 km-wegen’. Metro 9 november 2016.
16. Ministerie van I&M. ‘Kamerbrief met beantwoording vraag snelhedenbeleid in relatie tot RIVM-onderzoek luchtkwaliteit’. Kamerbrief, 13 december 2016.