Ondanks milieu-certificaten gaan ontbossing en landroof gewoon door. Dat stop je alleen met een sterke Europese bossenwet, betoogt Uli Arta Siagian, van Friends of the Earth Indonesia.
Terwijl de consument in Europa denkt dat de palmolie in zijn pindakaas duurzaam is, dat melkvee verantwoorde soja krijgt en dat de tuinstoelen van de bouwmarkt uit goed beheerd bos komen, is dit volkomen onzeker. Na bijna 30 jaar certificering van ‘verantwoorde’ landbouwproducten als hout, palmolie en soja, blijkt het systeem voor certificering zo lek als een mandje. Volgens de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO), die het label voor duurzame palmolie verstrekt, zijn aangesloten bedrijven verplicht om ontbossing te voorkomen. Maar dat gebeurt allerminst.
Ontbossing gebeurt vaak door het platbranden van bos. 2015 en 2019 waren rampjaren door de gigantische bosbranden in mijn land, Indonesië. Tientallen miljoenen mensen hadden last van de smog, 1,5 miljoen mensen kregen acute luchtweginfecties en een studie berekende dat in 2015 100.000 mensen vroegtijdig stierven.
Uit onderzoek blijkt dat ruim driekwart van de bosbranden in 2019 plaatsvonden bij plantages die toebehoorden aan RSPO-leden. Ruim 535.000 hectare aan palmolieplantages met een ‘groen label’ ligt in bosgebieden waar nooit gekapt had mogen worden. Dat is meer dan drie keer de provincie Gelderland.
Certificering werkt als een excuus voor financierders om foute bedrijven in het portfolio te houden. Er is geen enkele financiële sector in Europa die meer geld steekt in deze ‘ontbossingsrisicoproducten’ dan de Nederlandse. ING en Rabobank staan zelfs in de internationale top 10 van financiële instellingen die geld lenen aan de sojahandel. De grootste palmoliebedrijven ter wereld, zoals Golden Agri-Resources, Socfin en Wilmar leveren ook aan ‘verantwoorde’ winkels. Het zijn RSPO-leden met gecertificeerde plantages, maar ze worden gelinkt aan misstanden als ontbossing, slechte arbeidsomstandigheden of landroof.
In Indonesië is landroof een hardnekkig probleem. Landrechten van inheemse en lokale gemeenschappen zijn vaak niet goed of helemaal niet vastgelegd in wetten. Soms zijn ze er wel, maar leeft de overheid de wetten niet na. Arbeiders worden onbeschermd blootgesteld aan chemicaliën. Ze kunnen nauwelijks rondkomen van hun loon en hebben meestal geen contract. Kinderen helpen mee om oogstdoelen te halen, zwangere vrouwen werken te lang door en het vervoer van arbeiders in open vrachtwagens is levensgevaarlijk.
Vrijwillige certificering betekent ook dat er geen consequenties volgen als afspraken worden geschonden. De consultants die het certificaat afgeven worden betaald door het bedrijf en de bezoeken aan de lokale bevolking ter controle vinden niet plaats of zijn extreem gebrekkig. Dat maakt dat misstanden eerder regel dan uitzondering zijn.
Gecertificeerde ontbossingsproducten zoals soja, hout en palmolie komen lang niet altijd uit gecertificeerde gebieden. Het label schept een schijnwerkelijkheid. Als je niet kunt nagaan waar producten vandaan komen, kun je ook niet weten of ze tot ontbossing hebben geleid. Toch blijft het vertrouwen in certificering hardnekkig, ook bij de Nederlandse overheid.
Veel Europese overheden zien graag dat het bedrijfsleven zelf zijn rotzooi opruimt. Maar of het nu gaat om kinderarbeid, ontbossing of landroof, een groen label biedt voor elke misstand een excuus. Certificering is een miljoenenindustrie waar inwoners van landen als het mijne de dupe van worden. Het is daarom hoog tijd om vrijblijvende afspraken te vervangen door stevige wetgeving.
Er ligt een voorstel voor een Europese bossenwet, en de komende weken zijn cruciaal om die wet sterk te maken. Vertegenwoordigers van bedrijven in de diervoeder- en voedingsindustrie lobbyen momenteel hard om de falende certificering in de wet verankerd te krijgen.
Wij roepen overheden in Europa op om daar geen gehoor aan te geven en voor een stevige bossenwet te stemmen waarin geen ruimte meer is voor mensenrechtenschendingen en ontbossing.
Uli Arta Siagian is campagneleider bossen bij Walhi, Friends of the Earth Indonesia
Dit artikel verscheen 1 juni 2022 in Trouw
Terwijl de klimaatcrisis steeds zichtbaarder wordt, laten politici en grote vervuilers het afweten. In je eentje los je dat niet op. Dankzij onze leden lukt dat wel. We hebben invloed en krijgen veel voor elkaar. Met meer leden kunnen we meer doen. Doe je mee?
