De maatwerkafspraken tussen de overheid en de zware industrie zijn bedacht om grote vervuilende bedrijven te vergroenen. Maar in hun huidige vorm ondermijnen ze juist klimaatbeleid.
Het vergroenen van de industrie is cruciaal in de strijd tegen gevaarlijke klimaatverandering. De overheid probeert dat voor elkaar te krijgen met maatwerkafspraken: grote vervuilende bedrijven miljarden betalen om minder te vervuilen. Maar dit plan dreigt in de soep te lopen. De overheid laat zich tijdens de onderhandelingen dicteren door multinationals en dreigt te fungeren als pinautomaat voor grote vervuilers.
Donderdag praat de Tweede Kamer over steun aan Nederlands grootste vervuiler Tata Steel, dat in een beslissend vergroeningsjaar zit. Maar uit een analyse van overheidsstukken blijkt dat dit soort multinationals de maatwerkafspraken misbruiken voor eigen gewin. Milieudefensie vroeg de documenten op in het kader van de Wet open overheid (Woo).
De Woo-documenten laten zien dat bedrijven zoals Shell, Dow, BP en Yara de maatwerkafspraken aangrijpen om échte verduurzaming tegen te houden. Zo lobbyen ze tijdens de gesprekken tegen de afbouw van fossiele subsidies, dreigen ze groene investeringen te stoppen en willen ze subsidie ontvangen zonder daar een serieuze tegenprestatie voor te leveren.
Uit een interne mailwisseling op het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) blijkt bijvoorbeeld hoe Yara het proces frustreert. De mestfabrikant levert tot ergernis van ambtenaren nauwelijks uitgewerkte plannen en relevante informatie aan. ‘Ik heb niet de indruk dat dit proces is begrepen door Yara en op deze manier volledig is ondersteund. Illustratief is dat wij een screenprint van de samenvattende tabel van de cost estimate hebben gekregen, waarna later bleek dat er een rapport van 35 pagina's achter zit. Dit is niet de manier waarop je vertrouwen wekt en het maatwerkteam helpt de case rond te krijgen. Er moet een serieus voorstel komen van Yara. En als ze met niks fatsoenlijks komen, dan zou ik ze maar even laten sudderen.’
Uit andere interne stukken blijkt dat de communicatie met BP stroperig verloopt en soms zelfs helemaal stilvalt. ‘Ze hebben niet op mijn voorstellen gereageerd’, schrijft een ambtenaar. ‘Vorige keer bleef het ook al zo lang stil.’
En in een kennismakingsgesprek van toenmalig minister Adriaansens (EZK) met Wael Sawan mikt de Shell-ceo gelijk op het aanpassen van beleid in het voordeel van zijn bedrijf. ‘Nederland is altijd aantrekkelijk geweest om twee redenen: fiscale stabiliteit en duidelijkheid. Dat hebben we opnieuw nodig.’
Grote vervuilende bedrijven dwarsbomen zo met succes klimaatbeleid. Ze hebben een comfortabele stoel aan tafel bij de overheid, die er niet in slaagt simpelweg van bedrijven te eisen dat ze opereren in lijn met het klimaatakkoord van Parijs. Dat roept fundamentele vragen op: wie beschermt burgers tegen de schadelijke effecten van het bedrijfsleven op onze leefomgeving? En wie is eigenlijk de baas in dit land?
Een betrouwbare overheid trekt de regie naar zich toe en maakt heldere afspraken met bedrijven over de energietransitie. Eis een goed klimaatplan, inclusief ondersteuning voor werknemers in de transitie naar een groene baan. Alleen bedrijven die daaraan voldoen, zouden aanspraak mogen maken op belastinggeld.
Deze opinie verscheen op 29 januari bij BNNVARA's Joop.
Foto bovenaan: Een fabrieksterrein van Tata Steel in IJmuiden. © Shutterstock
Het hof heeft in het hoger beroep van de Klimaatzaak tegen Shell gezegd dat het bedrijf zijn uitstoot moet verminderen. Maar met hoeveel procent? Dat is nog niet duidelijk. Daarom stappen we naar de hoogste rechter. En daarvoor hebben we jouw steun nodig! Doe je mee?
