Voor een gezond dieet én een gezonde planeet is een grote omslag in ons voedselsysteem nodig, aldus een internationale groep topwetenschappers. Daarvoor moeten ook supermarkten strenger worden aangepakt, stelt Donald Pols.
Na zes jaar onderzoek publiceerde de prominente EAT Lancet-commissie rond Voedsel, Planeet en Gezondheid een langverwacht vervolgrapport over gezond en duurzaam voedsel (Het Parool, 3 oktober). Het rapport benadrukt opnieuw dat een meer plantaardig dieet noodzakelijk is, voor zowel een gezondere maatschappij als het stoppen van de klimaatcrisis.
Dit ‘IPCC-rapport voor voedsel’ vertelt ons niks nieuws, zo stellen de onderzoekers ook zelf vast. De noodzaak voor meer plantaardig eten, de eiwittransitie, staat als een paal boven water. Van klimaat tot stikstof, van ontbossing tot waterkwaliteit: voedsel ligt aan de basis van het probleem en van de oplossing.
Maar het gaat ook om onze gezondheid. De transitie naar een dieet zoals EAT Lancet voorstelt, met minder vlees, zout en suiker, zou jaarlijks 15 miljoen vroegtijdige sterfgevallen voorkomen. Dat zijn er 40.000 per dag. Ook bespaart het miljarden aan zorgkosten en levert het een gigantische winst voor klimaat en natuur op. Toch blijft de nodige omslag uit.
Waarom? De onderzoekers wijzen een gebrek aan politiek leiderschap en vertragingsmanoeuvres door een klein aantal grote voedsel- en landbouwbedrijven aan als grote obstakels. Ongezonde en niet-duurzame producten zijn winstgevender en de schappen puilen daarvan uit.
Consumenten worden continu verleid deze producten te kopen. Onderzoek naar het aanbod van Nederlandse supermarkten laat bijvoorbeeld zien dat wel 80 procent van de aanbiedingen ongezond is. Met name Plus, Albert Heijn, Aldi en Jumbo maken het hun klanten lastig om voor gezonde opties te kiezen.
Supermarkten spelen een belangrijke rol in de verschuiving naar een plantaardiger voedingspatroon. Ze hebben daar ook doelen voor gesteld: in Nederland streven alle supermarkten naar een aanbod van 60 procent plantaardige eiwitten in 2030, waar dat nu nog 40 procent is. Maar een nuchtere kijk op de acties en de voortgang laat zien dat deze vrijblijvende toekomstdoelen weinig in beweging brengen. Nog steeds is vlees volop in de aanbieding en tot nu toe is geen verschuiving waar te nemen.
Volgens EAT Lancet-commissielid Line Gordon is het duidelijk: “Vrijblijvende doelen geven machtige actoren legitimiteit zónder verantwoording. Dat is een enorm risico.” De oplossing ligt voor de hand: reken supermarkten af op hun doelen, zodat zij ook echt gemotiveerd worden om hun eigen beloftes waar te maken. De eiwittransitie is te belangrijk om vrijblijvend te zijn.
CE Delft heeft in opdracht van Milieudefensie laten zien hoe dit kan en wat dit oplevert. Bepaal als overheid hoeveel procent van de verkochte eiwitten plantaardig moet zijn, in lijn met de EAT Lancet-aanbevelingen voor een gezond en duurzaam voedselpatroon. Supermarkten die de doelen halen, merken niets van deze maatregel. Maar supermarkten die er niet in slagen, krijgen per procent afwijking een heffing opgelegd.
De klimaatwinst is enorm: als ons supermarktaanbod voldoet aan de EAT Lancet-richtlijnen, scheelt dat elk jaar 12 megaton aan broeikasgasuitstoot. Ter vergelijking: de miljarden die het kabinet aan de vergroening van Tata Steel wil uitgeven, komen niet tot de helft daarvan.
Deze maatregel is laaghangend fruit en geeft de politiek een handvat om uit het moeras van de landbouwcrisis te komen. Met een gelijk speelveld en duidelijke streefdoelen worden supermarkten beloond voor een gezond en duurzaam aanbod. Nu is dat vaak nog omgekeerd. Voor consumenten wordt het makkelijker om gezonde keuzes te maken en voor boeren aantrekkelijker om plantaardig voedsel te produceren. Houd supermarkten dus aan hun eigen eiwittendoel en iedereen profiteert.
Deze opinie verscheen zaterdag 11 oktober in Het Parool.
Foto bovenin: Een actie tegen het gebrek aan klimaatactie van Ahold Delhaize. © Marieke Wijntjes
Vader Aarde hier! Mensen, de verkiezingen komen eraan. Laten we deze keer opkomen voor onszelf. En dan vooral voor mij. Want als ik ga, gaan we allemaal. Dus doe mee en deel mijn verhaal.
